Γίνονται πάρα πολλά σεμινάρια «δημιουργικής γραφής» αυτόν τον καιρό. Εμείς αποφύγαμε αυτόν τον πολλά υποσχόμενο, αλλά με μικρή σημασία τίτλο, που απλώς μεταφράζει στα καθ’ ημάς το creative writing. Το επισημαίνω αυτό επειδή, καλή η μετάφραση του τίτλου, αλλά θα πρέπει να μεταφράσεις και την ουσία του, με άλλα λόγια το πρόγραμμά του, τη λογική του, τη διδακτέα του ύλη. Στα περισσότερα σεμινάρια η λογική είναι απλή: συζητάμε γενικώς και αορίστως γι’ αυτό «που αγαπάμε», τη λογοτεχνία, πίνουμε το τσάι μας και βρίσκουμε κάποια συμπάθεια στην παρέα. Διδάσκουμε και κάποιες τυπικές τεχνικές που τιτλοφορούμε με επίσης βαρύγδουπα ονόματα και αυτό είναι όλο. Όμως πουθενά σ’ αυτά τα σεμινάρια δεν βλέπεις ένα πλήρες αναλυτικό πρόγραμμα της διδασκαλίας, για τον απλό λόγο ότι κανείς δεν έχει ασχοληθεί να το εκπονήσει και γιατί, αν υπάρξει, θα πρέπει και να τηρηθεί… Οπότε τα σεμινάρια «δημιουργικής γραφής» θυμίζουν κάπως τα «εργαστήρια δημοσιογραφίας» όπου διδάσκουν «γνωστοί» δημοσιογράφοι και που κανείς δεν μαθαίνει τίποτε πραγματικά χρήσιμο.
Εμείς, το σεμινάριο του Τόπου δηλαδή, διδάσκουμε, ή προσπαθούμε να διδάξουμε την Τέχνη της Γραφής μέσα από εισηγήσεις που αφορούν πρώτα την Ανάγνωση και στη συνέχεια τη Γραφή.
Άλλωστε τι προηγείται της Γραφής; Η ανάγνωση. Τόσο απλά. Αλλά και τόσο περίπλοκα. Επειδή η ανάγνωση της λογοτεχνίας δεν είναι μια κληροδοτημένη, από το σχολείο ή την όποια εγκύκλια εκπαίδευση, ιδιότητα. Η ανάγνωση της λογοτεχνίας, αν θέλουμε να είναι γόνιμη (που σημαίνει περισσότερο απολαυστική και περισσότερο δημιουργική) συνδέεται με την ανάγνωση του κόσμου γύρω μας. Υπακούει σε ένα αλφαβητάριο, σε κανόνες, έχει τη γραμματική της, το συντακτικό της, τη λογική της. Η ανάγνωση του κόσμου γύρω μας προηγείται της ανάγνωσης του εντός μας κόσμου. Που κι αυτή η ανάγνωση έχει τη λογική της, την έρευνά της, τις δοκιμασίες της, ώστε να είναι καρποφόρα για τον αναγνώστη (που πάλι σημαίνει: ουσιαστική για την κατανόηση του εαυτού του, ουσιαστική για τη σχέση του με τους άλλους, δημιουργική για την καταγραφή της σε μορφή καλλιτεχνική και όχι ως τυχάρπαστη κουβέντα της παρέας που κανέναν δεν αφορά).
Αυτή, η ανάγνωση του εαυτού μας και του κόσμου, είναι η εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για τη Γραφή, την όποια γραφή: ποίηση, δοκίμιο, διήγημα, νουβέλα κ.ο.κ. Και αυτή η απαιτητική ανάγνωση ναι, μπορεί να διδαχτεί στον αναγνώστη που θέλει να είναι εραστής της λογοτεχνίας.
Γίνεται, επομένως, κατανοητό για ποιον ακριβώς λόγο το σεμινάριο, που οργανώνουν οι εκδόσεις Τόπος, στο πρόγραμμά του περιλαμβάνει την Ανάγνωση εκτός από τη Γραφή. Μετά την Ανάγνωση ως θεμελιώδη προετοιμασία, η Γραφή στο σεμινάριο προχωρά σε μεθοδικά στάδια που έχουν δοκιμαστεί σε αντίστοιχα σεμινάρια των αγγλοσαξωνικών χωρών. Έτσι, για παράδειγμα, η ανάγνωση του δικού μας ως του κειμένου ενός άλλου, που πρέπει να εκτεθεί δημοσίως, να διορθωθεί, να ξαναστηθεί, να αναδομηθεί, να ανασυνταχθεί κλπ. είναι ένα πρώτο, πολύ σημαντικό βήμα. Αν, δηλαδή, δεν είσαι σε θέση να κρίνεις τα ίδια σου τα κείμενα, αν δεν μπορείς να πετάξεις, να καταστρέψεις, να αλλοιώσεις ριζικά, τις λέξεις, τις φράσεις, τις παραγράφους σου – αν, για να το διατυπώσω διαφορετικά, δεν μπορείς να κοιταχτείς κατάματα στον καθρέφτη σου, δεν μπορείς να γράψεις ούτε μια πειστική γραμμή. Η συνέχεια, βήμα βήμα, έχει σαν σκοπό να εξοικειώσει τον αναγνώστη (και δυνάμει γραφέα) με αρκετά μικρά και μεγάλα «μυστικά» που συνθέτουν ένα πειστικό κείμενο. Τι σημαίνει, για παράδειγμα, ο χρόνος; Τι σημαίνει πλάθω έναν ήρωα; Πώς οργανώνω μια ενδιαφέρουσα πλοκή;
Κι εδώ, κατά κανόνα, αρχίζουν τα προβλήματα. Επειδή ο πολύς κόσμος θεωρεί ότι αρκεί να έχει μια δυνατή εμπειρία, ένα πολύ προσωπικό βίωμα για να το μετατρέψει σε λογοτεχνική ιστορία. Δεν είναι όμως έτσι. Η μετατροπή του βιώματος σε ιστορία, αν διαθέτεις μικρή εμπειρία από το παγκόσμιο λογοτεχνικό αλφαβητάριο, καταντάει εύκολα ένα είδος ρεπορτάζ της προσωπικής ζωής, με δυο λόγια, ανόητο κουτσομπολιό, όπως αυτό που διηγείται κανείς στην παρέα του στο καφενείο. Για σένα το βίωμα μπορεί να είναι φοβερό, επειδή αποτελεί κομμάτι της ιστορίας σου, αλλά πόσο αφορά τους άλλους έτσι όπως ετοιμάζεσαι να τους το σερβίρεις ωμό, άψητο, ακατέργαστο, άνοστο;
Για να διασχίσεις την απόσταση ανάμεσα στο εγώ και στον Άλλο με επιτυχία χρειάζεται να ξέρεις λογοτεχνική γραφή και ανάγνωση. Χρειάζεται να ξέρεις πώς δουλεύουν οι δοκιμασμένοι συγγραφείς, πώς φτιάχτηκαν μερικά γνωστά βιβλία, πώς αρχίζει και πώς τελειώνει η γραφή ενός μικρού κειμένου. Χρειάζεται, τέλος, να εξοικειωθείς με την ιδέα του αργού χρόνου. Κανένα σημαντικό κείμενο δεν γράφτηκε στο πόδι. Κι όταν ακούς ότι, ωστόσο, κάποια σπουδαία κείμενα γράφτηκαν σε σύντομο διάστημα (π.χ. το Καθώς Ψυχορραγώ του Ουίλιαμ Φόκνερ ή το Ο Κολοσσός του Μαρουσιού του Χένρι Μίλερ) κράτα μικρό καλάθι. Εσύ δεν είσαι (ακόμα) ούτε ο Φόκνερ ούτε ο Μίλερ – ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι διαθέτεις την καλλιέργεια, την παιδεία και την εμπειρία που είχαν εκείνοι όταν έγραψαν αυτά τα κείμενα.
Οπότε, ποια η τελική χρησιμότητα αυτού του συγκεκριμένου σεμιναρίου; Θα ρωτήσει ο ανυπόμονος αναγνώστης. Μία, μόνον μία: να μάθεις, αγαπητέ αναγνώστη (και δυνάμει συγγραφέα) αν έχεις φωνή. Αν έχεις τη δική σου φωνή – που μπορείς να καλλιεργήσεις, να τελειοποιήσεις, να τη μετατρέψεις σε λογοτεχνικό κείμενο. Κι αν η φωνή αυτή αφορά τον υπόλοιπο κόσμο, το κοινό. Ε, δεν είναι και λίγο αυτό, έτσι;
*Διαβάστε εδώ περισσότερα.
