Φυσικά δεν παραμελούσαν το προσωπικό τους συμφέρον.
Όπως,ήταν φυσικό, η ύπουλη δραστηριότητα των δυτικών ιεραποστολών προκαλούσε τις έντονες αντιδράσεις των Ελλήνων. Κυρίως γιατί δεν προπαγάνδιζαν ποτέ τη χριστιανική πίστη ανάμεσα στους μουσουλμάνους. Το προσηλυτιστικό τους μένος περιοριζόταν στον προσεταιρισμό των Ελλήνων αποκλειστικά.
Ο Άγγλος περιηγητής Αντόλφους Σλέιντ θα γράψει έναν αιώνα αργότερα: «Οι μισσιονάριοι που συχνάζουν στα παράλια της τουρκικής επικράτειας δεν ασχολούνται, αλίμονο, με τον προσηλυτισμό των μη χριστιανών στον χριστιανισμό, αλλά με τον προσηλυτισμό των χριστιανών στις δικές τους δοξασίες, δηλαδή διδάσκουν αν είναι καλύτερα να στέκεται κανείς όρθιος στην εκκλησία ή να γονατίζει, να προσεύχεται μόνος ή με άλλους, να νηστεύει ή να γιορτάζει ορισμένες μέρες. Η θρησκεία έπρεπε να είναι το τελευταίο άσυλο της υποκρισίας. Κι όμως, υπάρχουν κάτω από την εξουσία του σουλτάνου δεκαπέντε εκατομμύρια μουσουλμάνοι. Προσπάθησε κανένας μισσιονάριος να σώσει έστω και έναν από αυτούς;»
Ικανοί και μορφωμένοι κληρικοί, οι δυτικοί ιεραπόστολοι, διπλωματικότατοι και συχνά κυνικοί, δημιουργούσαν σχέσεις κοινωνικές με την ηγεσία της ελληνικής Εκκλησίας, τους Φαναριώτες και τους τοπικούς προύχοντες και δεν δίσταζαν μπροστά σε καμία ανίερη πανουργία για την απόσπαση πιστών από το ορθόδοξο ποίμνιο. Η δραστηριότητά τους απεικονίζεται σε εκθέσεις κάθε λογής εκθέσεις που απηύθυναν οι ίδιοι στους προϊσταμένους τους. Αυτά τα κείμενα αποτελούν πολύτιμες πηγές πληροφοριών, όχι μόνο για τις μεθόδους, αλλά και για τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Γιατί όλοι τους ήταν εκπαιδευμένοι, μεθοδικοί, παρατηρητικοί, γνώριζαν πρόσωπα και καταστάσεις, πραγματοποιούσαν συχνές περιοδείες και κατέγραφαν, ύστερα από πολυχρόνια παραμονή στην Ελλάδα, τις προσωπικές τους εμπειρίες.
Θα διαβάσουμε κάποιες από τις σημειώσεις του Γάλλου Ταριγιόν που τις απευθύνει στον Υπουργό Εξωτερικών του Λουδοβίκου ΙΔ΄, Λουι Ντε Ποντσαρτρέν(1643-1727), μεγάλο προστάτη των Ιησουιτών. Ο Ταριγιόν έμεινε πολλά χρόνια στην Χίο και στη Σαντορίνη και είχε πραγματοποιήσει περιοδείες στα διάφορα κέντρα του τάγματος των Ιησουιτών. Ήταν μορφωμένος και κατέγραψε πληροφορίες για την πνευματική ζωή των Ελλήνων, τον πληθυσμό, την εθνολογική και δογματική σύνθεση των κατοίκων, το προσηλυτιστικό έργο των μισσιονάριων και τις αντιδράσεις των Ελλήνων.
«Οι πιο διαπρεπείς ελληνικές οικογένειες κατοικούν στο Φανάρι», γράφει για την Πόλη. «Μερικές από αυτές ισχυρίζονται ότι είναι απόγονοι των Ελλήνων Αυτοκρατόρων του Βυζαντίου. Άλλες συγγενεύουν με τους μπέηδες της Βλαχίας και της Μολδαβίας. Η οικογένεια Σκαρλάτου, στην οποία ανήκει ο περίφημος Αλέξανδρος Σκαρλάτος, ο επονομαζόμενος Μαυροκορδάτος, είναι σήμερα η επιφανέστερη». (Πρόκειται για τον «εξ Απορρήτων» (1636-1709)., την ψυχή του φαναριωτισμού και τον εμπνευστή και οργανωτή της πολύγλωσσης και διπλωματικής διαπαιδαγώγησης των Φαναριωτών για την κατάληψη επίκαιρων θέσεων στον μηχανισμό του Οθωμανικού κράτους. Γιός Χιώτη μεγαλεμπόρου, παντρεύτηκε κόρη του Σκαρλάτου και απέκτησε τεράστια περιουσία σαν προμηθευτής του σουλτάνου. Σπούδασε ιατρική και φιλοσοφία στην Ιταλία. Ήταν γνώστης της αρχαίας ελληνικής, λατινικής, ιταλικής, γαλλικής, ρωσικής, τουρκικής, περσικής και αραβικής γλώσσας. Διετέλεσε Μέγας Δραγουμάνος και Πληρεξούσιος της Πύλης στην διάσκεψη του Κάρλοβιτς, όπου συνομολογήθηκε η ομώνυμη συνθήκη).
«Ο Μαυροκορδάτος άφησε δύο γιούς. Ο μεγαλύτερος έγινε για δεύτερη φορά μπέης της Μολδαβίας ενώ ο άλλος είναι Μέγας Δραγουμάνος της Πύλης. Μας δέχτηκαν με προθυμία όλοι αυτοί οι κύριοι. Ο μπέης της Μολδαβίας μας παρακάλεσε να του συστήσουμε έναν Ιησουίτη για να διδάξει το γιό του λατινικά. Εγκάρδιες είναι οι σχέσεις μας και με το Πατριαρχείο (Πατριάρχης Κύριλλος Δ΄). Κάνουμε συχνές επισκέψεις. Μερικές φορές η συζήτηση περιστρέφεται σε θρησκευτικά θέματα. Μας λένε τη σκέψη τους κι εμείς τη δική μας χωρίς να ξεπερνούμε τα όρια του σεβασμού».
Στην σκιά των αιώνων” είναι το τελευταίο βιβλίο της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Διόπτρα”. Επίσης, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο κυκλοφορεί και το βιβλίο “Σαν στάχυα στο χρόνο”.
