Ο Ηλίας Καραβόλιας είναι Οικονομολόγος με ειδίκευση Γενικής Θεωρίας και Οικονομικής Πολιτικής. Κατέχει Master of Arts από το European Institute of Philosophical Anthropology
«Για κάθε ιδέα πρέπει να ψάξει κανείς από πού έρχεται και πού πάει. Μόνο έτσι μπορούμε να καταλάβουμε αν είναι καλή ή όχι», έγραφε ο Μπέρτολτ Μπρέχτ. Διαβάζουμε λοιπόν στον τύπο ότι προωθείται παγκοσμίως η 4ήμερη εργασία άνευ μείωσης αποδοχών. Το πείραμα ήδη έδειξε τα πρώτα του δείγματα αφού η Microsoft Ιαπωνίας ανακοίνωσε ότι αυξήθηκε αρκετά η παραγωγικότητα για τον μήνα που εφάρμοσε το 4ημερο στους υπαλλήλους της.
Το θέμα είναι φυσικά πώς μετριέται σήμερα στην εποχή της δικτυακής απασχόλησης η παραγωγικότητα. Πώς ορίζεται στην ουσία ως μέγεθος δεδομένης της ολικής αναδιάρθρωσης εργασίας και κεφαλαίου. Με ποιες συγκριτικές παραμέτρους και με ποια εναλλακτικά οφέλη υιοθετούνται οι παραδοχές μέτρησης των μεγεθών( μισθός, κόστη παραγωγής, τελικό παραγόμενο προϊόν, υπεραξία).
To Oxford University και τα αντίστοιχα του Cambridge και της Βοστώνης, σε συνεργασία με τις οργανώσεις Autonomy και 4 day week global (βλ Τα Νέα, σελ 40, 30/1) θα τρέξουν παγκοσμίως το πρόγραμμα για ένα εξάμηνο σε διάφορες πολυεθνικές.
Καθώς όμως παράλληλα τρέχει η «μεγάλη παραίτηση», δηλαδή η απόσυρση από ψυχοφθόρες και ασύμφορες θέσεις εργασίας, είναι προφανές ότι το Κεφάλαιο, μέσα στο πολυετές σπιράλ της πτωτικής τάσης του κέρδους και των αρνητικών επιτοκίων, προσπαθεί να πριμοδοτήσει τον εργαζόμενο με ποιοτικό χρόνο( που τελικά δεν είναι παρά χρόνος αναπαραγωγής ανθρώπινου κεφαλαίου). Ζητούμενο για το παγκοσμιοποιημένο ψηφιακό κεφάλαιο είναι να βρεί τα ιδανικά κατώτατα όρια : να «καθίσουν» δηλαδή- και λόγω πληθωρισμού -οι μισθοί και τα εισοδήματα. Χωρίς αυτή την παράμετρο η άνοδος της παραγωγικότητας δεν ήταν ποτέ (και δεν θα γίνει ποτέ) μακροπρόθεσμα βιώσιμη.
Με πρόσχημα λοιπόν την πιο παραγωγική κοινωνία οδεύουμε στην αυξημένη παραγωγικότητα με λιγότερο χρόνο εργασίας. Οδεύουμε μέσω ψηφιακής παραγωγής, έξυπνων λογισμικών, αυτοματοποίησης, ρομποτοποίησης και τηλεργασίας, στον νέο ελεύθερο χρόνο για τον εργαζόμενο, τον επιστήμονα και τον μικροεπιχειρηματία.
Σε κάθε βιομηχανική επανάσταση της ιστορίας αυτό το συγκεκριμένο φαινόμενο ήταν πάντα ακόλουθο των μετασχηματισμών στις σχέσεις παραγωγής. Έτσι και τώρα. Μόνο που τώρα «παραμονεύουν» οι συμβάσεις μηδενικού χρόνου, η ελεύθερη ατομική σύμβαση διαπραγμάτευσης με τον εργοδότη, η απελευθέρωση απολύσεων και οι ευνοϊκές ρήτρες για μη πληρωμή υπερωριών( σημ: θεσμοθετημένα όλα στις περισσότερες δυτικές χώρες).
Ας μην βιαστούμε να φτιάξουμε στο μυαλό μας το ισοζύγιο μεταξύ εργατοωρών και ποιοτικού ελεύθερου χρόνου. Οι ανθρωπο-ώρες και η απασχόληση, το εισόδημα και η επιλογή χρόνου/τόπου για δημιουργία και παραγωγή αξίας, η ελευθερία και η εξαρτημένη εργασία, είναι δίπολα που διχάζουν ακόμα και σήμερα το νεωτερικό υποκείμενο και τις υπερσυνδεδεμένες κοινωνίες.
Επειδή με τις νέες συνθήκες παιγνιοποίησης του βίου, όπως την monopoly στο metaverse και την επαυξημένη πραγματικότητα, ο καπιταλισμός έχει ήδη βρει την νέα χωρική διέξοδο στον φρακαρισμένο πλανητικό χωροχρόνο, θα αλλάξει ριζικά η σχέση παραγωγής- αμοιβής, αφού μετασχηματίζεται η σχέση ανθρώπινου κεφαλαίου και συντελεστών παραγωγής(πχ. εισοδήματα για influencers και youtubers)
Ας μην εκπλαγούμε αν οι νέες γενιές θα πληρώνονται με απλές ηλεκτρονικές εγγραφές σε ατομικά ψηφιακά βιβλιάρια, με digital «χρήμα» και με χρονο-νομίσματα. Άλλωστε «Pecunia non olet»(το χρήμα δεν μυρίζει) έλεγαν οι Ρωμαίοι ενώ οι σοφοί αρχαίοι ημών πρόγονοι πίστευαν ότι «νόημα ή μέτρον τον χρόνον, ουχ υπόστασιν»(ο χρόνος είναι επινόηση ή τρόπος μέτρησης και δεν υπάρχει πραγματικά), έλεγε ο Αντιφών ο Ραμνούσιος.
Ένα είναι σίγουρο : στο σύγχρονο «κοινωνικό εργοστάσιο»το πόσο θα πληρωθείς για τον χρόνο που θα κοπιάσεις, θα είναι πλέον πολύ διαφορετικό απο το πόσο θα «πληρωθείς» πραγματικά για αυτό που θα παράγεις( και που σίγουρα θα γεννάει πάντα υπεραξία για κάποιον άλλο…)