Αυτό το κείμενο το είχα δημοσιεύσει στην εφημ. Αυγή, λίγο καιρό μετά την πτώση των Δίδυμων Πύργων. Έπεσα σήμερα τυχαία επάνω του και, νομίζω, έχει το νόημά του. Αποτελεί, ως ένα σημείο, και εξήγηση του τι συμβαίνει σήμερα παγκοσμίως. Ναι, παρόλη την «ιστορικότητά» του, κάτι έχει να πει πάνω σ’ αυτό. Κι ακόμα παρουσιάζει το πρόσθετο ενδιαφέρον ότι, μέσα από ένα σχετικό ολιγόχρονο flash-back, σου επιτρέπει να διαβάσεις με άλλο μάτι το παρελθόν που μας έφερε ως εδώ. Το παραθέτω:
“Στην ανθρωπολογία του δυτικού μεταβιομηχανικού κόσμου δεσπόζει, ως συλλογική φαντασίωση, η υπερπλήρωση των βασικών αναγκών του πολίτη. Ακόμα κι όταν η υπερπλήρωση αυτή είναι πλαστή (πράγμα που συμβαίνει κατά κανόνα), ο δυτικός άνθρωπος φαντασιώνει ως κυρίαρχη πραγματικότητα την αυτοπεποίθηση του «χορτασμένου» ανθρώπου.
Στις μεγάλες μητροπόλεις του καπιταλισμού οι φαντασιακές υποκαθιστούν, σε τερατώδη κλίμακα, τις βασικές ανάγκες. Πρώτα στο επίπεδο του πραγματικού: εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο «ξεδιψούν» με ποτά που δεν ξεδιψούν, «τρέφονται» με τροφές που δεν τρέφουν, γυμνάζουν τον ερωτισμό τους με τεχνητή υποστήριξη, αναπνέουν τη βρωμιά, «επικοινωνούν» μέσω των τηλεοπτικών trash-shows, ή των δικτυακών chat-rooms, «αποδρούν» με υποστήριξη ουσιών κ.λπ. κ.λπ. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, της φαντασίωσης, οι ίδιοι άνθρωποι «τρώνε», «κάνουν έρωτα», «επικοινωνούν» κ.λπ., με βασικό κίνητρο όχι την πείνα, την ερωτική έλξη, την επιθυμία της επικοινωνίας κ.λπ., αλλά πρωτίστως, επειδή υπακούουν τυφλά στον μεταβιομηχανικό Νόμο της ψυχαναγκαστικής αγοράς και κατανάλωσης των διαρκώς “νέων” προϊόντων φαγητού, έρωτα, επικοινωνίας, ψευδονείρων κ.λπ. Οι βασικές ανάγκες δεν θεραπεύονται σ’ αυτόν τον κόσμο. Ικανοποιούνται πρόχειρα, γρήγορα, επιδερμικά: fast-food, fast-fuck, fast-read, fast-die κ.λπ. Στο μεταξύ οι φαντασιακές ανάγκες απορροφούν όλο και μεγαλύτερο μέρος της ζωής.Αλλά η φαντασιακή αυτοπεποίθηση της υπέρβασης των βασικών αναγκών, δεν είναι εν τέλει αυτοπεποίθηση, δεν «χορταίνει» τη λειψή ζωή του ανθρώπου σε ό,τι πραγματικά επιθυμεί το σώμα, το πνεύμα, η αυθεντική του υπόσταση ως ανθρώπου και ως πολίτη. Ελάχιστοι πλέον τρώνε, δουλεύουν, κάνουν έρωτα, ονειρεύονται, αναπαύονται κ.λπ., όπως ταιριάζει στην ανθρώπινη φύση. (Ακόμα και οι κάποτε «Κροίσοι» του αστικού καπιταλισμού δεν ξεφεύγουν από τον κανόνα…) Ο Δυτικός κόσμος έχει βιάσει ολέθρια τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες. Οπότε το φαντασιακό της υπερπλήρωσης των βασικών αναγκών λειτουργεί ως δυο φορές φαντασιακό. Μία φορά, επειδή στην πραγματικότητα οι βασικές ανάγκες δεν έχουν ικανοποιηθεί, απλώς έχουν «ξεγελαστεί». Και μία δεύτερη, επειδή ακριβώς οι κυρίαρχες μετα-ανάγκες της φαντασιακής Βαβέλ, απομακρύνουν, διά του εθισμού στο πλαστό και στο υποκατάστατο, ακόμη περισσότερο τον πολίτη από τις ζωτικές του ανάγκες.
Πριν κάμποσο καιρό, από την ίδια αυτή στήλη των «Ενθεμάτων» (Φεβρουάριος 2000), επιχειρούσα να καταγράψω τα σύγχρονα «Δεδομένα της Ζωής μας» (σε ομότιτλο άρθρο). Ανάμεσα στ’ άλλα έκανα τις εξής δύο διαπιστώσεις –που σήμερα ισχύουν περισσότερο από ποτέ: 1. «Στον κόσμο της παγκοσμιοποιημένης αγοράς τα πάντα μεταμφιέζονται ταχύτατα σε οικονομικό μέγεθος, σε μετρήσιμο προϊόν, σε ανταλλακτική αξία. Aνθρωπιστικές αξίες, ατομικά δικαιώματα, ποιότητα ζωής, υποτιμώνται ως κριτήρια, ως άξονες διαπραγματεύσεων και συγκρούσεων, έπαψαν προ πολλού να ενοχλούν τις συνειδήσεις, δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν· ενσωματωμένα στον αναπτυξιακό δείκτη των κυβερνήσεων, των κρατών, των οργανισμών, απέκτησαν άυλη υπόσταση. Αξίες και δικαιώματα, μεταλλάχτηκαν σε ψηφία στους οικονομικούς και στατιστικούς πίνακες, υπερπήδησαν τον λαϊκό έλεγχο, διέλαθαν των μαζικών διεκδικήσεων, ξεπέρασαν τις ιστορικές ανθρώπινες ανάγκες. 2. Όταν οι βασικές ανάγκες μεταλλάσονται στην άυλη διάστασή τους, η σκέψη, η κριτική, η παρέμβαση, η συμμετοχή, η σύγκρουση, ο ανταγωνισμός, η αλήθεια, το ψέμμα, περιορίζονται στην εικονική πραγματικότητα: εφόσον δίκαιο είναι αποκλειστικώς το δίκαιο της τηλεόρασης ή της όποιας μεντιατικής εικόνας, το ανθρώπινο δίκαιο, σε όποια εκδοχή του άσπρη, μαύρη, ή γκρι, συρρικνώνεται απελπιστικά: υποβιβάζεται σε είδηση, σε εφήμερη γραφή και αναλώσιμο λόγο, σε κάτι ολότελα αλλότριο από την κοινωνική ανάγκη που το γέννησε.»
Φτάσαμε έτσι στο σημείο εκατομμύρια άνθρωποι στον Δυτικό κόσμο να χάνουν τη βούληση για ζωή: αρνούνται να ξέρουν, να συμμετέχουν, να σκέπτονται, να πονούν, αρνούνται ακόμα και να πεθάνουν. Αποξενώθηκαν από τις βασικές ανάγκες σε τερατώδη βαθμό. Εθίστηκαν να ζουν φαντασιώνοντας την ικανοποίηση των βασικών αναγκών ως μια ακόμα αγορά, κατάκτηση, αποθησαύρισμα, ανταλλακτική αξία. Εκατομμύρια άνθρωποι στον Δυτικό κόσμο βιώνουν μια, τρομακτική σε έκταση, μεταφυσική υπέρβαση των βασικών τους αναγκών.
Το σε διαρκές replay βίντεο των βομβαρδισμένων «δίδυμων» πύργων, αποκάλυψε τη δυναμική μεταλλαγή της πραγματικότητας στον εικονικό της κλώνο: ποτέ, καμμία άλλη, πολιτική, θρησκευτική, πολιτισμική, ακόμα και πολεμική πρόσκληση σε εγρήγορση, δεν συγκέντρωσε τόσους προσηλωμένους αποδέκτες, την ίδια στιγμή, όσο το οικουμενικό θέαμα της 11ης Σεπτεμβρίου. Κι ωστόσο, κατά παράδοξο τρόπο, αυτή η τηλεοπτική τελετή του μαζικού θανάτου, κατέρριπτε, στην επίμονη θεαματική της επανάληψη, την κυρίαρχη ψευδαίσθηση του ελεύθερου δημοκρατικού κόσμου, ότι δηλαδή σε καθεστώς ασφάλειας, επάρκειας αγαθών και δημοκρατικών θεσμών έχει προ πολλού υπερπληρώσει τις βασικές του ανάγκες.
Στους αντίποδες, υπάρχει ένας άλλος απέραντος κόσμος, που ζει με το διαρκές έλλειμμα της εκπλήρωσης των βασικών του αναγκών, πολύ απλά, στα όρια της ανθρώπινης επιβίωσης. Μερικοί από αυτούς τους ανθρώπους, ίσως να γνωρίζουν ακόμα τι ακριβώς σημαίνει να γεννιέσαι, να γεύεσαι μικρές, σπάνιες φέτες από τη ζωή, να κοιμάσαι δίχως έγνοιες, να πεθαίνεις έναν μακάριο θάνατο σαν αυτόν που υποδείκνυε κάποτε ο Σόλων (Ηροδότου Ιστορίαι, Ι, 29-33). Οπωσδήποτε όμως γνωρίζουν καλά τι σημαίνει να πεινάς, να διψάς, να κρυώνεις, να πονάς, να αρρωσταίνεις. Οι βασικές ανάγκες που, στον Δυτικό κόσμο, έχουμε προ πολλού μεταλλάξει σε διαδικασία που υπερπληρώνεται με εργαλειακό τρόπο, αποτελούν γι’ αυτούς τους άμοιρους στοιχειώδη σωματική εμπειρία. Αυτή η εμπειρία είναι όλη κι όλη η ζωή τους. Δεν έχουν τίποτε άλλο. Είναι είδος υπό εξαφάνιση.
Η εξαφάνισή τους μοιάζει σήμερα εγγύτερη από ποτέ. Επειδή είναι κι αυτοί βιασμένοι άνθρωποι. Σαν εμάς. Το ξέρουμε καλά. Ζούνε κι εκείνοι με ένα παρόμοιο φαντασιακό. Η δική τους εικονική πραγματικότητα συμπυκνώνεται (δανείζομαι εδώ τον επιτυχημένο όρο του Ζοζέ Σαραμάγκου) στον «παράγοντα Θεό». Συλλογίζομαι πως στα μάτια ενός αφγανού πολίτη η μεταφυσική του «χορτάτου» ανθρώπου της Δύσης θα φαντάζει τρομακτική. Μια ματιά στην πακιστανική τηλεόραση, με τα πλάνα της βομβαρδισμένης Νέας Υόρκης, θα αποτελεί οπωσδήποτε έναν αλλόκοτο κόσμο στα δικά του μάτια· όχι τόσο για την πληθωρική αυτάρκεια του εικονικού πολιτισμού, όσο για την πληθωρική αυταρέσκεια που διαθέτει ο δυτικός άνθρωπος –από τους πολίτες στους δρόμους έως τους παρουσιαστές των ειδήσεων και το επιτελείο της αμερικανικής κυβέρνησης.
Εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη φαντασιώνουν έναν διαφορετικό κόσμο από τον πραγματικό. Έχουν όλοι απογειωθεί από τις βασικές τους ανάγκες· αν ζούνε στον Δυτικό κόσμο τις κατέγραψαν ως υπερπληρωμένες και άρα δευτερεύουσες. Αν ζούνε στον Ανατολικό, τις κατέγραψαν ως ανάγκες που ουδέποτε θα μπορέσουν να εκπληρώσουν. Οι πρώτοι, αφήνουν τη ζωή τους να διαμεσολαβείται από ηγετίσκους των μίντια και τη μονοκρατορία της καταστροφής –έχουν πειστεί ότι δεν θα χάσουν τις ακριβές τους φαντασιώσεις. Οι δεύτεροι, στον Ανατολικό κόσμο, αφήνουν τη ζωή τους να διαμεσολαβείται από ηγετίσκους του Ισλάμ και τη θεοκρατία της καταστροφής –έχουν πειστεί για τη μετά θάνατον μακαριότητα.
Αν αυτός είναι ο κόσμος, τότε το κυρίαρχο, σε Ανατολή και Δύση, σύστημα μετάθεσης (με την ψυχαναλυτική έννοια του όρου) των βασικών αναγκών, αργά ή γρήγορα θα εκραγεί, σε έκταση πολύ μεγαλύτερη απ’ ότι συνέβη την 11η Σεπτέμβρη. Οι δίδυμοι πύργοι αποκάλυψαν τον υψηλό βαθμό εντροπίας του συστήματος. Κάποιοι αναλαμβάνουν από την αρχή να «σώσουν» τον κόσμο σε Δύση και Ανατολή. Προς το παρόν οι «σωτήρες» του Ανατολικού κόσμου έδωσαν, πιθανότατα αυτοί, το πρώτο χτύπημα. Περιμένουμε παθητικά την απάντηση από τους σωτήρες της Δύσης. Υπόδουλοι στην εικονική μας πραγματικότητα, στην κυριολεξία υπόδουλοι, παρακολουθούμε το βραδυνό δελτίο ειδήσεων με τα τελευταία ανακοινωθέντα, σαν θεατές ενός μεγαλειώδους, οικουμενικού στις διαστάσεις του, αγώνα τένις.
Είναι πολύ δύσκολο να διαβάσουμε την πραγματικότητα με ψυχραιμία. Δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε τώρα την τερατώδη, μεταφυσική διάσταση των αναγκών μας. Ανάμεσα στους δύο φονταμενταλισμούς, ανάμεσα στους δύο θεούς, εξ ανάγκης ο καθένας συντάσσεται με αυτό που τον περικυκλώνει. Κι αυτό που με περικυκλώνει, είτε ζω στη Νέα Υόρκη είτε στην Καμπούλ, δεν είναι η έγνοια για τις βασικές μου ανάγκες. Με πείθουν χρόνια γι’ αυτό. Με έχουν πείσει. Με έχουν νικήσει. Δεν τρώω, δεν κάνω έρωτα, δεν διαβάζω, δεν διαδηλώνω, δεν ονειρεύομαι, δεν σκέφτομαι, δεν αντιδρώ. Δεν χρειάζεται, με έχουν διαμεσολαβήσει οριστικά. Τα τυφλά μου μάτια περιμένουν απαθώς την επόμενη φάση. Αυτοί εκεί είναι είδος υπό εξαφάνισιν. Κι εμείς το ίδιο. Αυτοί εκεί, την ώρα που εμείς παίρνουμε την βραδυνή τηλεοπτική μας δόση, γονατίζουν στον Αλλάχ. Θα πεθάνουμε αμφότεροι ως προϊστορικά ζώα που δεν κατάφεραν να προσαρμοστούν στη φυσική εξέλιξη του πλανήτη.Αν αυτό το μοίρασμα του κόσμου σε δύο εικονικούς παίκτες που ρυθμίζουν τον βαθμό (και κυρίως τον τρόπο) απώθησης των βασικών αναγκών στο πεδίο των διαρκών φαντασιώσεων, αν αυτή η ταυτόσημη μεταφυσική των «χορτάτων Δυτικών» και των «πιστών των Ισλάμ» δεν είναι η έσχατη βαρβαρότητα τότε ποιά είναι;
Σκέφτομαι: τι με θύμωσε περισσότερο στις 11 Σεπτέμβρη; (Κι εδώ δεν συζητώ το αυτονόητο δηλ. τα άτυχα θύματα των «αμάχων». Αυτό προκαλεί θλίψη, όχι θυμό.) Πιστεύω, ότι οργίστηκα επειδή υποχρεώθηκα να παρακολουθώ το αδιέξοδο του παγκοσμιοποιημένου φονταμενταλισμού σε replay. Αυτόκλητοι σωτήρες του Ανατολικού κόσμου επιτέθηκαν στους αυτόκλητους ηγέτες του Δυτικού κόσμου. Αμφότεροι μεσολαβούν στο όνομά μου, σπέρνοντας τον θάνατο δίχως να υπολογίζουν τη δική μου ζωή. Κάποτε θα φτάναμε κι ως εδώ. Η τύφλωση που κυριαρχεί και στις δύο πλευρές είναι απόλυτη διότι είναι μεταφυσικής μορφής, ανεπηρέαστη από οποιαδήποτε λογική. Ο φονταμενταλισμός των φαντασιακών αναγκών της μίας πλευράς συγκρούεται με τον παρόμοιο της άλλης. Ο πεινασμένος Αφγανός, ο τραυματισμένος Παλαιστίνιος, ο συντριμμένος Ιρακινός δεν πρόκειται να καταλάβουν τον νεοϋορκέζο, τον γερμανό, τον άγγλο πολίτη της upper class που κατευθύνει τις τύχες του κόσμου. Θεραπεύουν διαφορετικές ανάγκες. Ζούνε σε άλλον πλανήτη. Έχουν αμφότεροι χάσει, όχι το μυαλό τους, απλά, τον ανθρώπινό τους εαυτό. Αμφότεροι αναζητούν τη λύτρωση σε έναν κόσμο φαντασιακό, επέκεινα των ανθρώπινων ορίων. Αλλά η ζωή δεν είναι αλλού, είναι εδώ, στη σκληρή της καθημερινότητα.
O κόσμος κατάντησε μια κόλαση και θα καταντήσει κι άλλο από τους μανιακούς σωτήρες και των δύο πλευρών. Αν οι λαοί του κόσμου δεν διεκδικήσουν, όσο είναι καιρός, τις βασικές τους ανάγκες, όλοι οι λαοί, θα πεθάνουμε, όχι από βιολογικό πόλεμο ή ό,τι άλλο σοφίζονται οι Κασσάνδρες των μίντια, αλλά από κάποια ασήμαντη πάθηση στην οποία, σε ανύποπτο χρόνο, δεν θα δώσουμε τη δέουσα σημασία. Φαντάζομαι π.χ. τον δυτικό πολιτισμό των Μπους και Μπλερ, να καταρρέει εν μια νυκτί από ανίατη δυσκοιλιότητα. Φαντάζομαι αστειότητες; Δεν έχω άλλη διέξοδο. Ποιός μου δίνει τη δυνατότητα να αντιδράσω διαφορετικά; Πόσο μπορεί ν’ αντέξει κανείς να μένει θεατής, όχι απλώς των γεγονότων, αλλά του ίδιου τού βιασμένου, αμήχανου και οργισμένου εαυτού του;”
Διαβάστε εδώ για τα σεμινάρια που θα κάνει ο Άρης Μαραγκόπουλος.