Πέστε μας, καλέ, ένα αστείο…, του Βαγγέλη Παυλίδη

-Αααα, είστε ο γνωστός γελοιογράφος; Πέστε μας καλέ ένα ανέκδοτο να γελάσουμε.

-Μα ξέρετε… εγώ είμαι πολιτικός γελοιογράφος…

-Και λοιπόν, γελοιογράφος δεν είστε;

Ο διάλογος αυτός έχει επαναληφθεί αμέτρητες φορές, σε κοινωνικές συγκεντρώσεις, σε πάρτυ, στην ταβέρνα. Τρέχα τώρα να εξηγήσεις με απλά λόγια πως δεν είσαι γελωτοποιός. Ένα πράγμα που αμέσως φανερώνει την παρεξήγηση που υπάρχει γύρω από την γελοιογραφία είναι ότι άλλο να λες αστεία κι άλλο να τα ζωγραφίζεις. Μα αυτό είναι το λιγότερο, το κύριο ερώτημα είναι: “Πρέπει μια πολιτική γελοιογραφία να είναι σώνει και καλά αστεία;”.

Δεν σκοπεύω στον περιορισμένο χώρο και χρόνο του μπλόγκ να κάνω κάποια περισπούδαστη ανάλυση, μερικές σκόρπιες σκέψεις μόνο. Χρησιμοποιώ παρακάτω ελλείψει άλλης την λέξη “γελοιογραφία” που έχει καθιερωθεί μα που καθόλου δεν αποδίδει το αντικείμενο. Γιατί μπορεί μεν η γελοιοποίηση να είναι ένα από τα μέσα έκφρασης -τα όπλα- που έχει στην διάθεσή του ο γελοιογράφος μα δεν είναι το μόνο. Εξ άλλου, υπάρχουν σκίτσα με διαχρονική αξία που κάθε άλλο παρά γέλιο προκαλούν.

Πρόβλημα υπάρχει και με την λέξη “σκίτσο”, που προτιμούν πολλοί. Σκίτσο όμως σημαίνει κάτι πρόχειρο και γρήγορο, πράγμα με το οποίο θα διαφωνήσουν πολλοί γελοιογράφοι που ξοδεύουν πολλή ώρα για να σχεδιάσουν και δίνουν μεγάλη προσοχή στην εικαστική πλευρά αυτού που κάνουν. Απ’ αυτήν την πλευρά δεν είναι τυχαίο πως η γελοιογραφία έχει πια βρεί την θέση της στα μουσεία και τις γκαλερί τέχνης όλου του κόσμου.

Η γελοιογραφία βέβαια δεν δημιουργείται σε συνθήκες απόλυτης ελευθερίας, έχει κάποιους περιορισμούς σε αντίθεση με έναν πίνακα ζωγραφικής. Η πολιιτική γελοιογραφία στοχεύει σ’ ένα συγκεκριμένο γεγονός, επικαιρότητας συνήθως, και πρέπει να περάσει ένα μήνυμα -την άποψη του γελοιογράφου για το γεγονός αυτό. Παρ’ όλο που σαν όλες τις τέχνες δουλεύει σε διαφορετικά επίπεδα και διάφοροι μπορεί να δουν διάφορα και πως -οι καλύτερες γελοιογραφίες- είναι τροφή για σκέψη και προβληματισμό ο στόχος δεν πρέπει να χάνεται και το μήνυμα πρέπει να βγαίνει χωρίς παρανόηση. Δύσκολο; Δύσκολο.

Υπάρχουν όμως και άλλες δυσκολίες. Περιορισμένη σ’ ένα τρίστηλο της εφημερίδας, περικυκλωμένη από σοβαρούς ή σοβαροφανείς δημοσιογράφους και σχολιαστές προσπαθεί να ξεχωρίσει και με μια ματιά να εκφράσει αυτό που κάνουν οι άλλοι με εκατοντάδες λέξεις. Δύσκολο; Δύσκολο.

Για να τελειώνω εδώ: Πρέπει μια πολιτική γελοιογραφία να είναι σώνει και καλά αστεία; Όχι βέβαια. Αυτό που ονομάζουμε γελοιογραφία άνετα μπορεί να είναι ένα αλληγορικό, συμβολικό ή εμβληματικό σχέδιο που σκοπό έχει όχι να μας κάνει να χαμογελάσουμε μα να μας κάνει να σκεφτούμε.

Ίσως να παρατηρήσατε πως μέχρι εδώ η λέξη χιούμορ δεν αναφέρεται πουθενά. Γιατί όχι; Μα γιατί θα χρειάζονταν πολλές σελίδες για να περάσουμε έστω ξώφαλτσα το θέμα. Τι είναι άραγε χιούμορ; Το χιούμορ του Καραγκιόζη ή του Λαζόπουλου είναι το ίδιο με αυτό του Όσκαρ Γουάιλντ; Το ελληνικό χιούμορ είναι το ίδιο με το, ας πούμε, Γαλλικό; Μιαν άλλη φορά, ίσως καταπιαστούμε και μ’ αυτό. Κλείνω με την αγαπημένη μου ρήση, τοιχοκολλημένη μπροστά στο σχεδιαστήριό μου:

Παραθέτω μια “γελοιογραφία” το Hogarth, 1697-1764