Η λέξη «λαός» απέκτησε κύρος από την εποχή που η Ιστορία έριξε ένα βλέμμα στους ταπεινούς και τους καταφρονεμένους. Δεν είναι τυχαίο ότι πάλι ο περίφημος 18ος αιώνας – ο αιώνας του διαφωτισμού – ανέσυρε τη λέξη, της έδωσε οντότητα και περιεχόμενο και έκτοτε, ταξιδεύοντας στο χρόνο, γινόταν ολοένα και πιο πολύτιμη, για τη γραφίδα των διανοουμένων αρχικά και για τη συνείδηση της ανθρωπότητας στη συνέχεια.
Κι όσο οι κοινωνίες εκπολιτίζονταν, τόσο η επίκληση της λέξης αποκτούσε μια ιερότητα. Η επέκταση του δικαιώματος της ψήφου, η γένεση του συνδικαλισμού, η σταδιακή υποχώρηση των διακρίσεων και άλλες διαδικασίες εμβάθυνσης της δημοκρατίας πρόσφεραν στη λέξη το δικό της θρόνο.
Η λέξη «λαός» κυριάρχησε κυρίως ως πολιτική έννοια. Αναφέρονταν στους καταπιεσμένους από την εξουσία, στους προλετάριους κατά Μαρξ ή στους μη προνομιούχους πρόσφατα, όταν η λέξη «προλετάριος» είχε ήδη χάσει τη συχνή χρήση της. Η αντίληψη του κυρίαρχου λαού ήταν προϊόν της αστικής δημοκρατίας, όταν πλέον όλοι οι πολίτες, ανεξαρτήτως καταγωγής, κοινωνικής θέσης ή οικονομικής κατάστασης είχαν το δικαίωμα να εκλέγουν και να εκλέγονται.
Η ανάδειξη της έννοιας «λαός» εμπεριείχε ταυτόχρονα και τη πτώση της. Οποιαδήποτε γένεση σ’ αυτόν τον πλανήτη είναι και προαναγγελία θανάτου. Αυτό εύκολα το συνειδητοποιούμε για τα έμβια όντα και φυσικά και για τους ανθρώπους, μιας κι ο καθένας μας απ’ τη στιγμή της γέννησης του, μέχρι και την αποχώρηση, θα δει πολλούς άλλους να γεννιούνται και να πεθάνουν. Είναι ένα βίωμα που ο καθένας προλαβαίνει να το ζήσει. Κι ενώ είμαστε βέβαιοι ότι το ίδιο συμβαίνει και με τα γεγονότα της Ιστορίας, μας είναι πιο δύσκολο να το κατανοήσουμε. Όλοι γνωρίζουμε την άνοδο και τη πτώση της Ρώμης ή του Βυζαντίου. Πόσο δύσκολο όμως ήταν για έναν έμπορο απ’ τα Αμπελάκια να προβλέψει το 1745, ότι τα δισέγγονα του θα συμμετείχαν στην επανάσταση του ΄21 και θα προλάβαιναν να ζήσουν την ελεύθερη Ελλάδα;
Έτσι κι έννοια «λαός» σε μια μακρόχρονη πορεία δύο και πλέον αιώνων απόκτησε την ένδοξη συμβολική της σημασία, αλλά ήρθε η ώρα να παρουσιάσει όλα τα συμπτώματα της πτώσης. Στην αρχή αυτής της πορείας η άρχουσα τάξη ήταν συμπαγής, διακριτή, με μόνιμα και κληρονομικά δικαιώματα εξουσίας. Στον αντίποδα οι καταπιεσμένοι, βυθισμένοι στην ανωνυμία και στη σιωπή, διέρχονταν τη προδιαγεγραμμένη ζωή τους, χωρίς ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, συνήθως κρέας για τα κανόνια και εργαλεία στα χωράφια και στα εργοστάσια. Δύο τάξεις με σαφή περιγράμματα και με πολύ σπάνια τη μεταπήδηση από τη μια στην άλλη. Κι όταν η Ιστορία έδωσε το δικαίωμα στους από κάτω να καταφέρουν να αναδυθούν με στοχασμούς, αγώνες και επιμονή, τότε αργόσυρτα άλλαξε η τύχη τους. Μαζί όμως άλλαξαν κι οι ίδιες οι κοινωνίες, προετοιμάζοντας το τέλος μιας διαδρομής, που ακόμα και τώρα δεν είναι εμφανής.
Τα δικαιώματα που κατακτήθηκαν με κόπο, με πολλά πισωγυρίσματα και νέες εφορμήσεις άλλαξαν το σκηνικό και ανεπαισθήτως επέβαλλαν στις κοινωνίες μια αξιοθαύμαστη κινητικότητα. Τα όρια χάθηκαν, η κοινωνική θέση έπαψε να είναι εγγυημένη, ο γιος του αγρότη μπορούσε να γίνει διευθυντής στη ΝΑΣΑ και ο γιος του πλούσιου κλοσάρ. Αυτή η κινητικότητα έκανε τα παιχνίδια της εξουσίας λιγότερο προβλέψιμα, τη σύνθεση του κατεστημένου ευμετάβλητη. Η κανονικότητα υποχώρησε, τα συμφέροντα απλώθηκαν σε περισσότερες κοινωνικές ομάδες και οι εξελίξεις έγιναν πιο χαώδεις. Παρ’ όλα τα κατορθώματα στο τομέα των δικαιωμάτων, το καπιταλιστικό περιβάλλον είναι προφανές ότι διατηρεί τις ανισότητες. Δεν γίνεται αλλιώς, γιατί ο σκληρός ανταγωνισμός είναι στο DNA του. Με τη σημαντική διαφορά ότι οι μη προνομιούχοι δεν παραμένουν οι ίδιοι αν μετρήσουμε με διαφορά έστω μιας δεκαετίας. Συνεχίζουν να υπάρχουν, αλλά δεν είναι τα ίδια πρόσωπα, οι ίδιοι άνθρωποι.
Η περίφημη μεσαία τάξη, που τόσος λόγος γίνεται γι’ αυτή, είναι πια ευδιάκριτη, για πολλούς μάλιστα είναι και η ραχοκοκαλιά του κοινωνικού ιστού. Ειδικά σ’ αυτή τη πολυσυζητημένη μεσαία τάξη η κινητικότητα εμφανίζεται στον υπερθετικό βαθμό. Οποιοσδήποτε και σε όποια στιγμή είναι καλοδεχούμενος, αλλά το ίδιο εύκολα μπορεί να την αποχαιρετήσει. Αυτή η νέα διαμόρφωση, αφήνει σιγά-σιγά ξοπίσω της τη έννοια «λαός» και υποδέχεται την έννοια πολίτης. Ο «λαός» έχοντας κάνει το χρέος του απέναντι στην Ιστορία έχει διαβεί το κατώφλι της παρακμής. Πορεύεται σαν άδειο πουκάμισο και δίνει στέγη σ’ εκείνους που φοβούνται ή δεν θέλουν ή δεν τους συμφέρει ακόμα να επικαλεστούν την ταυτότητα του διακριτού πολίτη. Ένα δείγμα αυτής της παρακμής είναι μια καινούρια λέξη – άγνωστη πριν 100-200 χρόνια: Ο λαϊκισμός. Ο λαός πλέον είναι μια ιδεοληψία που ανθίσταται, που όμως ακόμα ορίζει τη ζωή μας σθεναρά. Ο πολίτης όμως ήδη έχει εμφανιστεί και – χωρίς να το γνωρίζει – μέλλει να κυριαρχήσει.
Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr