Είναι σαφές ότι η παγκόσμια κρίση του 2008, προκάλεσε περισσή σύγχυση, καθώς όλοι μαζί και ο καθένας χώρια, προσπαθούσαμε να την ερμηνεύσουμε. Το 2008 άνοιξε τη πύλη μιας νέας εποχής, που κυοφορούνταν 2-3 δεκαετίες νωρίτερα. Όταν τα δεδομένα αλλάζουν ριζικά, την ώρα που βιώνουμε τη μεταβολή, δεν είναι εύκολο να κατανοήσουμε τη θέση μας στην Ιστορία και τότε η σύγχυση είναι αναπόφευκτη. Όσο προσπαθούμε να εξηγήσουμε την επικαιρότητα, τα γεγονότα
δηλαδή που ξετυλίγονται μπροστά μας, όσο προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τον Κόσμο με εργαλείο τον στενό ορίζοντα του παρόντος, τόσο η σύγχυση επιτείνεται. Κι αυτό γιατί προσερχόμαστε στη νέα εποχή με αντιλήψεις που διαμορφώσαμε στο παρελθόν, σε άλλες συνθήκες, που δεν ταιριάζουν πια σ’ αυτό που εξελίσσεται.
Βέβαια, όταν κάποιος βρίσκεται στη δίνη των γεγονότων, είναι φυσικό να προσπαθεί άμεσα να αντιδράσει και ταυτόχρονα να κατανοήσει. Η Ελλάδα αιφνιδιάστηκε από τη κρίση, όταν αυτή εισέβαλε απότομα και χωρίς προειδοποίηση. Είναι, λοιπόν, αυτονόητη η εντατική ενασχόληση με θέματα, όπως λιτότητα, μνημόνιο, κούρεμα, ανάπτυξη, τραπεζικό σύστημα και καταθέσεις, χρέος, έλλειμμα, με «καινούριες» έννοιες, που εδώ και τέσσερα χρόνια προσκολλήθηκαν στη ζωή μας. Γιατί στη χώρα μας βιώνουμε τη νέα εποχή με οδυνηρό τρόπο. Θα βοηθούσε, όμως, αν για λίγο κλείναμε τα παράθυρα και δραπετεύαμε από την επικαιρότητα που αργάζει τη ζωή και τη σκέψη μας. Η ανεπίκαιρη σκέψη προορίζεται να κατανοεί την Ιστορία κι όχι τη συγκυρία. Τις αδυσώπητες δυνάμεις που διαμορφώνουν τον Κόσμο εδώ και αιώνες, παραβλέποντας συναισθηματισμούς και επιθυμίες.
Από τότε που ο homo sapiens κατανόησε το αυθύπαρκτο της υπόστασης του, οι άνθρωποι δεν έχουν τίποτα άλλο να κάνουν παρά να προσπαθούν, στο χρόνο που τους δίνεται και να συμμετέχουν ή να υφίστανται τις εποχές, όπως η μία διαδέχεται την άλλη. Ας ξαναγυρίσουμε, όμως, στη νέα εποχή που χαράζει, ας ξαναγυρίσουμε στο 2008. Αναζητώντας τις κινητήριες δυνάμεις, ας σταθούμε σε τρεις αποφασιστικούς καταλύτες αυτής της μεταβολής : Στο τέλος του ψυχρού πολέμου, στην παγκοσμιοποίηση και στη νέα μετάλλαξη του καπιταλισμού. Αυτοί οι τρεις παράγοντες μας φαίνονται κατανοητοί και με ευκολία τους έχουμε στριμώξει ανάμεσα στις πάμπολλες αιτίες των βασάνων μας. Έχουμε ξεμπερδέψει γρήγορα με τη μελέτη τους και διάγουμε με την ψευδαίσθηση του αυτονόητου. Αλλά ακολουθώντας την προτροπή του Μπέρτολτ Μπρεχτ – «κάτω από το οικείο ανακαλύψτε το παράδοξο» – αν βγάλουμε το πέπλο της βεβαιότητας από τη ματιά μας, ίσως υποψιαστούμε πώς αυτοί οι τρεις παράγοντες ανεπαισθήτως διαμορφώνουν – χωρίς φυσικά να μας ρωτήσουν – τη νέα εποχή, που ήδη μπήκε στο κατώφλι μας.
Έχουμε υποτιμήσει τη σημασία του τέλους του ψυχρού πολέμου. Πολλοί ακόμα σκέφτονται και αναλύουν με τους όρους εκείνης της εποχής. Ο ψυχρός πόλεμος, όμως, ανήκει πλέον στην Ιστορία, διήρκησε 40 χρόνια, είχε τα δικά του χαρακτηριστικά και μαζί με το τείχος του Βερολίνου σωριάστηκε κι ένας κόσμος που είχαμε τελικά συνηθίσει. Οι συνήθειες, όμως, μετακινούνται δύσκολα απ’ την ατζέντα των ανθρώπων. Η σκέψη αλλάζει πάντα με μια χρονοκαθυστέρηση και δεν εγκαταλείπει εύκολα τις συντεταγμένες που έμαθε να την ορίζουν. Έπειτα η παγκοσμιοποίηση, που δεν είναι ένα γεγονός, αλλά μια διαδικασία. Θέλει χρόνο για να εξελιχθεί, που ιστορικά είναι ελάχιστος, αλλά βιωματικά μακρόσυρτος. Αρκετοί από εμάς διαβάζουν τη παγκοσμιοποίηση σαν μια πολιτική διαδικασία, όμως πρόκειται για μια επιστημονική εξέλιξη. Σιγά-σιγά τα κινήματα ενάντια της σιωπούν, όπως σιώπησαν και οι αντιστάσεις σε άλλες επιστημονικές ανακαλύψεις του παρελθόντος που επηρέασαν βαθιά τη ζωή των ανθρώπων. Αλλά την μεγαλύτερη σύγχυση την έχει προκαλέσει η νέα μετάλλαξη του καπιταλισμού. Στον παλιό καπιταλισμό ο εργοστασιάρχης, που νέμονταν την υπεραξία, είχε ονοματεπώνυμο και ήταν ορατός. Αργότερα προστέθηκαν τα μονοπώλια, η λειτουργία των οποίων έγινε σταδιακά κατανοητή. Η κρίση του 1929 μας εισήγαγε στον κόσμο των μετοχών και των χρεογράφων. Για τις νέου τύπου αγορές όμως τι ξέρουμε; Τα τελευταία 3 χρόνια έγιναν εντατικά μαθήματα, μόλις αντίκρισαν τα φώτα της ευρύτερης δημοσιότητας, με αφορμή την κρίση, αλλά η πληροφόρηση ήταν πάντα αντιφατική και συγκεχυμένη. Οι αγορές συνεχίζουν να διατηρούν την ανωνυμία τους και παραμένουν το πιο διάσημο ταμπού της εποχής μας. Η επιρροή τους αδιαμφισβήτητη, αλλά η ταυτότητα τους αδιευκρίνιστη.
Τα παραπάνω ήταν μια εισαγωγή και είναι προφανές, ότι η συζήτηση για τους τρεις πυλώνες της νέας εποχής και για άλλα παρεμφερή θέματα θα συνεχιστεί από τα «Ανεπίκαιρα».