1943. Στην Ιταλοκρατούμενη Ρόδο ο πατέρας μου Σάββας Παυλίδης, συλλαμβάνεται μαζί με άλλους πατριώτες για την συγκρότηση αντιστασιακής ομάδας, φυλακίζεται, περνάει στροτοδικείο και εξορίζεται σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως στην Ponza της Ιταλίας, ένα νησάκι έξω απο την Νάπολη. Καθώς φεύγει σιδηροδέσμιος με το καράβι που οδηγεί στην εξορία εγώ είμαι μόλις 6 εβδομάδων. Δεν θα με ξαναδεί παρά μετά το τέλος του πολέμου, τρία περίπου χρόνια αργότερα.
Στα τρία χρόνια αυτά, αφού κατάφερε να δραπετεύσει, να φτάσει και να κρυφτεί στην Ρώμη μέχρι την απελευθέρωσή της και με διάφορα κόλπα να μπορέσει στην συνέχεια να φτάσει στην Αίγυπτο όπου κατατάχτηκε στον Ελληνικό Στρατό, στα χρόνια αυτά λοιπόν κατόρθωσε να κρατήσει ένα λεπτομερές ημερολόγιο. Τρία χοντρά τετράδια που ποτέ δεν μπορεσα να μάθω πώς μπόρεσε να τα γράψει κάτω απο τις συγκεκριμένες συνθήκες. Από τα τετράδια αυτά θα παραθέσω ένα μικρό απόσπασμα.
Την εποχή που γράφονται αυτές οι γραμμές η Ιταλία έχει παραδοθεί, ο στρατός εκτός απο τους φανατικούς φασίστες έχει διαλυθεί και στα ηνία είναι τώρα οι Γερμανοί. Οι Ιταλογερμανοί φύλακες μαζεύουν τους καρατούμενους για να τους μεταφέρουν αλλού καθώς έχει ξεκινήσει η μεγάλη συμμαχική επίθεση στο Salerno, που θάνοίξει τον δρόμο για την Ρώμη. Είμαστε στην διάρκεια της μεταφοράς των κρατουμένων λοιπόν κι εγώ αντιγράφω:
“….Το βράδυ χάρις στην ενεργητικότητα του Λάζαρου (Σ.Σ Τηλιακού) που πήγε για τα πράγματα, όλα σχεδόν έχουν έλθη. Αμέσως μαγειρεύουμε νερόβραστα μακαρόνια. Μου φαίνονται μαντζούνι. Εις τις 8 συναγερμός. Έχουμε καταλάβει ένα δωμάτιο εις το τρίτο πάτωμα με παράθυρο προς την είσοδο του λιμένος και της Formia. Απ’ εδώ παρακολουθούμε την επιδρομή των τετρακινητηρίων κατά της Formia. Πετάνε σχετικώς χαμηλά και με τις φωτοβολίδες που ρίξανε, ίσως 100, γίνεται σωστή μέρα. Η αντιαεροπορική ασθενής και ο βομβαρδισμός εκτελείται. Θέαμα φαντασμαγορικό και τραγικό. Πυρκαϊές παντού στην Formia. Άνοιξα το μπόγο με το στρώμα και κοιμήθηκα σαν πεθαμένος. Στο σπιτι μου θα νομίζουν πως είμαι ελεύθερος και πού να ξεύρουν.
Το Σάββατον το πρωί ο Marino μας ανακοινοί ότι η Πόντζα κατελήφθη το μεσημέρι της Πέμπτης. Τι ατυχία που την είχαμε. Θα είμεθα ελεύθεροι τώρα και ίσως κατευθυνόμαστε και για τα σπίτια μας. Ο Vassalo πρέπει να πληρώση γι’ αυτήν την πρωτοβουλία που έλαβε. Μόλις έγινε η ανακωχή ώφειλε ν’αναστείλη την αποστολήν μας και να ζητήση οδηγίες από την κυβέρνησιν…. Επίσης μας είπε πως οι Γερμανοί θα διαθέσουν αυτοκίνητα δια να μας μεταφέρουν. Ανησυχούμε. Οι καραμπινιέροι διαρρέουν. Από νέα δεν μαθαίνουμε κάτι το συγκεκριμμένο… Σήμερα μας διένημαν και τα τρόφιμα. 0.500 gr. ψωμί μαύρο σαν λάσπη ίσως είναι χαρούπι, και 1 κιλό κρέας (κουτί) κάθε 10 άνθρωποι. Κάθε τόσο ακούμε πυροβολικό αλλά μακρυά ποιός ξεύρει ίσως να’ναι οι φίλοι μας. Στις 6 μ.μ. ο Marino ζητά τον De Mistura που βγήκε το πρωί και δεν επέστρεψεν ακόμη. Είναι μυστήριο υποκείμενο. Από την Formia εξακολουθούν να βγαίνουν καπνοί και φλόγες.
12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ Κυριακή. Είμαι ξύπνιος από τις 2.30. Ξυπνήσαμε από κάτι ύποπτους θορύβους και πλησιάζοντας στο παράθυρο ανεγνώρησα πως πρόκειται περί Γερμανών. Τι θέλουν τέτοια ώρα; Ο Λάζαρος και ο Κόλλας εντείνουν την προσοχή τους αλλά δεν ξεχωρίζουν λέξεις. Ξαφνικά ξεχωρίζουν τη φωνή του Mistura και συγχρόνως ακούγονται καρφώματα, πριονίσματα και διάφοροι άλλοι ύποπτοι κρότοι. Ανησυχούμε τρομερά. Περί τίνος πρόκειται; Τι συμβαίνει; O Mistura είναι ικανός για όλα. Ο Κόλλας ειδοποιεί τον Dragovic και δεν γνωρίζουμε τι συμβαίνει. Στη φρουρά κάτω παρατηρείται κίνησις…. συγχρόνως πάλι κυκλοφορεί η είδησις περί αναχωρήσεως. Το φαγητό μας το έχουμε διοργανώσει καλά. Μάγειρος ο Μπούας. Ο Mistura μας λέγει ότι έφθασαν 8 χιλ/μετρα έξω από τη Νεάπολιν και ότι Calabria και μερικές άλλες πόλεις είναι στα χέρια των ημετέρων. Ενώ ετοιμαζόμαστε για φαγητό ειδοποιούμεθα ότι σε μια ώρα θα φύγουμε. Γρήγορα, γρήγορα ετοιμάζουμε τα πράγματα μας και περιμένουμε. Στις 1.30 ακούμε αεροπλάνα να περνάνε από πάνω μας και εν ριπή οφθαλμού εκατοντάδες βόμβες πέφτουν στη Formia. Το θέαμα είναι τρομακτικό και απερίγραπτο. Πυκνές τολύπες καπνού ανεβαίνουν μετά από κάθε έκρηξη και ψηλές στήλες νερού όταν πέφτουν οι βόμβες στη θάλασσα. Οι βόμβες πέφτουν ακόμη χωρίς να βλέπουμε πια αεροπλάνα πρόκειται για τα “ιπτάμενα φρούρια” τα οποία είναι πολύ ψηλά. Σιγά- σιγά ο καπνός διαλύεται και μπορεί να παρατηρήσει κανείς τα αποτελέσματα. Τεράστια κενά έχουν προξενηθεί στα σπίτια της παραλίας. Φαίνονται θαυμάσια γιατί η απόστασις από το παρατηρητήριο μας είναι μόλις 3-4 km. Η ώρα περνάει κατά τις 3 μ.μ. ένας μαρεσάλλος της Γκαέτα πέρνει το Λάζαρο (Σ.Σ. Τηλιακός, γιατρός) για την κόρη του που είναι άρρωστη. Έρχονται και δύο Γερμανοί βλέπουν το κτίριο. Με την αποφασισθείσα αναχώρησή μας αποδεικνύεται ως ανωφελής πλέον η γενόμενη χθες σύσκεψις όλων των Ελλήνων και η ληφθείσα απόφασις, με την άφιξη των απελευθερωτικών στρατευμάτων, να παρουσιασθή επιτροπή εις τον αρχηγό της κατοχής και να παρακαλέση εάν μεν αι πατρίδες μας είναι ελεύθερες να πάμε εκεί, άλλως να επικοινωνήση με την κυβέρνησίν μας και να τεθούμε εις την διάθεσίν των. 5 μ.μ. επέστρεψε ο Λάζαρος. Εν τω μεταξύ η φρουρά αντεκατεστάθη από Γερμανούς. Είναι πάνοπλοι και φάινεται φανερά στο πρόσωπό τους η απόφασις τους ότι μπορούν να πυροβολήσουν χωρίς να σκεφθούν και καθόλου. Φοβούμεθα μήπως μας μεταφέρουν στη Γερμανία. 7.15 Κλείνω τη βαλίτσα μου και θα ξαναγράψω όποτε μπορέσω. Οι Γερμανοί ήλθαν να μας παραλάβουν….”
ΣΗΜΕΙΩΣΗ. Την ίδια μέρα, 12 Σεπτεμβρίου 1943, τα Β-24 της 9ης Πτέρυγας Μάχης των ΗΠΑ θα βομβαρδίσουν τα αεροδρόμια Καλάθου και Μαριτσών, στην Ρόδο.
η ιστοσελίδα του