iporta.gr

Όταν νομίζεις ότι γράφεις Ιστορία, του Ηλία Καραβόλια

Ηλίας Καραβόλιας

Εκλογές έρχονται και οι υποψήφιοι επιδίδονται σε διαγωνισμό αναρτήσεων στο διαδίκτυο και σε διαγωνισμό φωτογένειας (αλλά και χειραψίας με τους συμπολίτες τους). Μέχρι εδώ καλά. Όταν όμως ο υποψήφιος χρειαστεί να μιλήσει, να εκφέρει άποψη, να γράψει την θέση του ή την αντίθεση του, τότε μετατρέπεται σε επαγγελματία πολιτικό και αναγκαστικά ”νιώθει” ότι παίρνει μέρος στο μεγάλο παίγνιο, στην ιστορία του τόπου του ή/και της χώρας του. Σύνδρομο που κουβαλούν και πολλοί δημοσιογράφοι, πολλοί δημοσιολόγοι-αναλυτές-συγγραφείς. Δεν πρόκειται φυσικά για μια μορφή ψυχοπαθολογίας εκτός και αν συνοδεύεται από μεσσιανικές φαντασιώσεις και ναπολεόντιες συμπεριφορές. Εξάλλου σήμερα όλα φαίνονται και αντικατοπτρίζονται στην διαφάνεια της υπερδικτύωσης και της σημειολογίας των εικόνων και των λέξεων.

Αλλά ας δούμε πώς ακριβώς δομείται αυτή η συμπεριφορά. Όταν γράφει ή μιλά το υποκείμενο για την οικονομία, την δημόσια διοίκηση, την δημοκρατία, την πολιτική, τις διεθνείς σχέσεις, δεν μπορεί να αποφύγει τον πειρασμό: νιώθει σαν να είσαι μέσα στην ιστορία, ”μέσα στα πράγματα”. Με την ολοκληρωτική επικράτηση του διαδικτύου στην καθημερινότητα μας, κρατώντας το smartphone στο χέρι, ο καθένας πλέον συμμετέχει στη ροή των γεγονότων. Κάποια ειδοποίηση για έκτακτες ειδήσεις θα δονήσει το κινητό του και αμέσως μπορεί να σχολιάσει: twitter, facebook, emails, γίνονται ιμάντες μεταφοράς της δική του άποψης για τα πράγματα. Τα σχόλια πηγαινοέρχονται με ταχύτητα ασύλληπτη και βάζουν το άτομο κυριολεκτικά εντός των δρώμενων. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία ο άνθρωπος μπαινοβγαίνει από την κοινωνία και την ιστορία (ή από κάποιες εκδοχές της) κάθε λεπτό, κάθε στιγμή.

Στο χέρι του καθενός καταλήγει η ισχύς της Δημοκρατίας. Το σύγχρονο υποκείμενο σχολιάζει, παίρνει θέση, παροτρύνει, ξεσηκώνει, καθοδηγεί. Αρκεί να το ”ακολουθούν” οι άλλοι που υποδύονται τον ρόλο των φίλων. Δικτυωμένο στην ροή των ειδήσεων μέσα στο βασίλειο της πληροφορίας, το άτομο ανταλλάσσει απόψεις και παίρνει θέση. Ψηφίζει με τα like, ψηφίζεται με τα follow. Πρόκειται για μια εκδοχή της αμεσο-δημοκρατίας σε ρυθμούς απίστευτης ταχύτητας και αδιανόητες (ακόμα και πριν λίγα χρόνια) συνθήκες παρέμβασης στο γίνεσθαι, στο παρόν, στο εδώ και τώρα. Με συνεχή εξέλιξη και καινοτόμες εφευρέσεις η υψηλή τεχνολογία δίνει νέες διαστάσεις για διαδραστικότητα, εικονική πραγματικότητα, on line παρουσία και συμμετοχή παντού και για τα πάντα.

Πόσο καλά όμως ξέρει το υπερπληροφορημένο άτομο αυτό που περνάει μπροστά του στην οθόνη; Και πόσο είναι σίγουρο ότι το μήνυμα που ”αντιλαμβάνεται” έχει ισχυρό φορτίο αλήθειας; Η αντικειμενικότητα πάει για λίγο στην άκρη καθότι η συμμετοχή του υποκειμένου στην ιστορία (αυτή που βλέπει στο gadget του) είναι το σημαντικό. Το να αναλύει κάποιος σήμερα πχ. το γεωπολιτικό σκηνικό, στέλνοντας ένα tweet και κάνοντας post στο facebook, μοιάζει με ταινία στην οποία έχει έναν ρόλο, έχει θέση, έχει φωνή και μπορεί να “κατέχει“ δέσμια την πραγματικότητα μέχρι αυτή να έλθει στα μέτρα του ακόμα και αν πρόκειται για fake news.

Στην δε μνημονιακή Ελλάδα και στο πολυετές σκηνικό της οικονομικής κρίσης, οι ”ειδικοί” πλέον περισσεύουν.  Το ερώτημα είναι όμως πού ακριβώς εισάγει ο καθένας την επιθυμία του στις αναλύσεις του, πόσο ακριβώς έχει αξιολογήσει την προσδοκία επιβεβαίωσης των θέσεων του και ποια είναι η απόκλιση από την πραγματικότητα. Και στην Οικονομία υπάρχει πραγματικότητα: μεγέθη και ημερομηνίες, δηλαδή αριθμοί και χρόνος ενώ ανάλογα είναι τα πράγματα για τον ιστορικό και τον πολιτικό επιστήμονα: τα ντοκουμέντα είναι εκεί και περιμένουν να διαβαστούν- είτε ανήκουν στο παρελθόν είτε αναμένονται να συμβούν στο μέλλον.

Αυτή λοιπόν η διάσταση της σύγχρονης υπερεκθετικού βαθμού ανάλυσης των πάντων από τους πάντες, αποτελεί την πρώτη ύλη του οικονομικό-πολιτικού συστήματος.  Είσαι μέσα, συμμετέχεις, συναποφασίζεις, συνδιαμορφώνεις, επιλέγεις, ακυρώνεις: αυτή η νοητική αλυσίδα ελευθερίας, αυτό το κίνητρο συμμετοχής στην ιστορία μοιάζει αρκετό για να νιώσει κάποιος ”πολίτης”, ”φορολογούμενος”, ”ψηφοφόρος”, ”καταναλωτής”, ”επενδυτής”.
Το ζητούμενο είναι όμως ποιο είναι το αντίτιμο που δεν φαίνεται. Και αναφέρομαι για την ογκωδέστατη συλλογή πληροφοριών για το κάθε άτομο, για τις προτιμήσεις του, την ταξική του θέση, το status του. Συγκέντρωση που συστηματικά γίνεται από τους νέους μεγάλους αυτοκράτορες της ανθρωπότητας. Γιατί ο Καίσαρας και οι αγκιτάτορες μπορεί να μην φαίνονται στο βασίλειο της Google, στο Facebook και στο twitter,  όμως η αυτοκρατορία  υπάρχει( βλ. τριλογία των Hardt- Negri, Αυτοκρατορία- Πλήθος – Κοινοπολιτεία) . Κατέχει εδάφη (χρόνο, ιδιωτικότητα, πληροφορίες) και συνεχώς επεκτείνεται σαν μια μεγάλη πολεμική μηχανή( βλ. A Τhousand Plateaus :Capitalism and Schizophrenia ,Deleuze-Guattari)

Σε αυτή την επέκταση δεν μπορεί το υποκείμενο παρά να συμμετέχει σχεδόν μηχανικά και ασυνείδητα. Ακολουθεί την ιστορία  και νιώθει ότι ένα μικρό έστω μέρος της το γράφει εδώ και τώρα (ακόμα και αν απλά κάνει ανάρτηση μια καληνύχτα ή εύχεται χρόνια πολλά). Ακόμα και αν προβάλλει συναισθήματα που το κοινωνικοποιούν διαδικτυακά και -γιατί όχι- σφυρηλατούν φιλίες και σχέσεις. Όλα θεμιτά, όλα επιτρεπτά στην μεγαλύτερη οικουμενική πλατφόρμα όλων των εποχών. Μια κομμούνα είναι το διαδίκτυο που απλώς νομίζουμε ότι δεν έχει κεντρικό σχεδιασμό και γενική συνέλευση των μικρών σοβιέτ.

Αλλά ας μην το επεκτείνουμε κοινωνιολογικά το θέμα. Ας δούμε αυτό που αποτελεί κίνδυνο για το υποκείμενο: είναι η μή αντίληψη του  εθισμού στην ψευδαίσθηση παντογνωσίας. Αναφέρομαι στον επικίνδυνο εναγκαλισμό (εν είδει εξοικείωσης) με τα δρώμενα που δεν μας επιτρέπει να δούμε πίσω από τα λογισμικά των social media. Εκεί ακριβώς – πίσω από τις κουρτίνες του διαδικτύου- είναι που με ένα log in, με ένα ατομικό και μοναδικό password, εισέρχεται το υποκείμενο στην απατηλή στρατόσφαιρα της προστατευμένης του ιδιωτικότητας. Αυτή η ψευδαίσθηση της παντογνωσίας και του ελέγχου της ιδιωτικής του ζωής, είναι ο βασικός πυλώνας του virtual imperium (εικονική αυτοκρατορία) της σημερινής εποχής.

Οι κοινωνίες ζουν και θα αναπτύσσονται ιστορικά υπο την σκέπη της μεγάλης αυτής εικονικής αυτοκρατορίας.  Η μεγάλη ανατροπή στον κόσμο περιλαμβάνει την μικρή συμμετοχή του καθενός στην ιστορία- ακόμα και αν πρόκειται για ψευδαίσθηση συμμετοχής. Τα άτομα μπαίνουν στο δίκτυο, βγαίνουν, επανασυνδέονται,  και εκφέρουν λόγο, γράφουν τις θέσεις τους, συζητούν σε ομάδες.  Μια νέα μορφή Δημοκρατίας στήθηκε ήδη στις ψηφιακές πλατείες και τα παλάτια ανησυχούν….
Γιατί όταν το άτομο αγοράζει και ψηφίζει, όταν καταναλώνει εικόνες, θεάματα και χρόνο (πολύ χρόνο) τότε γίνεται ατομικός παραγωγός, ατομικό κεφάλαιο, μέσα στο μεγάλο διαδικτυακό εργοστάσιο της πληροφορίας. Και όλοι πλέον ξέρουν ότι τα big data που συγκεντρώνονται στους υπερυπολογιστές και στα logistics των μεγάλων ιντερνετικών εταιρειών δεν έχουν πολλές διάσπαρτες διευθύνσεις. Ανήκουν στο “πλανητικό έδαφος“ της ζώσας ιστορίας. Είναι έτσι όμως ; Ή μήπως απλά ανήκουν στον έλεγχο και στην διακριτική χωροχρονική ευχέρεια της ηγεμονικής υπερδύναμης στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ;
 
*BA Economics-MA Philosophy- CE Economic Psychology

 Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr