Ο Άγγελος Κουτσούκης είναι Ραδιοφωνικός Παραγωγός και Δημοσιογράφος.
Ιστορικά βιβλία για την καταστροφή της Σμύρνης έχουν γραφτεί πολλά. Και το καθένα πλησιάζει το θέμα του από διαφορετική σκοπιά, ανάλογα με την εθνικότητα που έχει κάθε φορά ο γράφων.
Ο Τζάιλς Μίλτον είναι Βρετανός ιστορικός και συγγραφέας και κατάφερε να γράψει, κατά την άποψή μου, ένα αντικειμενικό ιστορικό βιβλίο.
Θα ξεκινήσω λίγο ανορθόδοξα να μιλήσω για αυτό το βιβλίο, αλλά μία κριτική του Α.Βιστωνίτη στο ΄΄Βήμα της Κυριακής΄΄, το περιγράφει καλύτερα από κάθε τι άλλο.΄΄Ο Μίλτον είναι από τους επιτυχημένους συγγραφείς που δε γράφουν βιβλία μυθοπλασίας αλλά αναπλάθουν την Ιστορία.Το βιβλίο του είναι παραστατικό και η αφήγησή του κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον΄΄.
Το βιβλίο ξεκινά την ημέρα που μπαίνει στη Σμύρνη το Τουρκικό ιππικό, στις 9 Σεπτεμβρίου 1922. Όσα συνέβησαν τις δύο εβδομάδες που ακολούθησαν λογίζονται αναμφίβολα ως μία από τις πλέον συγκλονιστικές ανθρώπινες τραγωδίες του εικοστού αιώνα. Αθώοι άμαχοι-άνδρες, γυναίκες και παιδιά -από πολλές διαφορετικές εθνότητες-βρέθηκαν στο επίκεντρο μιας ανθρωπιστικής καταστροφής τέτοιας κλίμακας που ο κόσμος δεν είχε ξαναδεί. Ολόκληρος ο πληθυσμός της πόλης έπεσε θύμα μιας παράτολμης αντίληψης περί εξωτερικής πολιτικής, που είχε οδηγήσει στον όλεθρο και τη συμφορά. Ο Αμερικανός πρόξενος Τζόρτζ Χάμιλτον υπήρξε μάρτυρας τόσο φρικτών σκηνών, ώστε θα τις θυμόταν σε όλη του τη ζωή. ”Ένα από τα δυνατότερα αισθήματα που πήρα μαζί μου από τη Σμύρνη΄΄ γράφει ΄΄ήταν το αίσθημα της ντροπής γιατί ανήκα στο ανθρώπινο είδος΄΄.
Οι New York Times το έθεσαν πιο λακωνικά.΄΄Η Σμύρνη σβήστηκε από το χάρτη΄΄ ήταν ο τίτλος τους. Δεν επρόκειτο για υπερβολή, ήταν μια τολμηρή απεικόνιση της κατάστασης.
Οι εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες γαντζώθηκαν απελπισμένα από την ελπίδα πως οι δυτικές κυβερνήσεις, που είχαν κάνει τόσα πολλά για να κλιμακώσουν την κρίση, θα έσπευδαν τώρα να τους σώσουν. Αλλά οι συγκεκριμένες κυβερνήσεις επέδειξαν πρωτοφανή αναλγησία ακόμα και για τους ίδιους τους υπηκόους τους, προτιμώντας να εγκαταλείψουν τους πρόσφυγες στη μοίρα τους, παρά να θέσουν σε κίνδυνο την ευκαιρία να συνάψουν ευνοϊκές συμφωνίες με το νικηφόρο τουρκικό καθεστώς.
Μέσα από τον πόνο και τη δυστυχία αναδείχθηκαν πράξεις υπέρτατου ηρωισμού-άνδρες και γυναίκες εξέθεσαν σε κίνδυνο τις ζωές τους για να σώσουν τους ανίσχυρους που είχαν παγιδευτεί στον εφιάλτη. Ένα από αυτά τα άτομα έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο που διεκδικεί τον τίτλο της πιο εξωφρενικής επιχείρησης διάσωσης της σύγχρονης ιστορίας. Όμως φαινόταν εξαιρετικά απίθανο ότι ο άνθρωπος αυτός θα μπορούσε να σώσει τα τεράστια πλήθη προτού τα καταπιεί η συμφορά. Κανείς δεν ήταν σε θέση να αποτρέψει την ακόμη μεγαλύτερη κρίση που ακολούθησε την καταστροφή της Σμύρνης. Σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι εγκλωβίστηκαν σε μια καταστροφή επικών διαστάσεων-μια κρίση η οποία συγκλόνισε Ευρώπη και Αμερική, επιφέροντας την πτώση δύο κυβερνήσεων. Την ώρα που οικογένειες εκδιώκονταν βίαια από τις πατρογονικές τους εστίες-και δύο χιλιάδες χρόνια χριστιανικού πολιτισμού στην Μικρά Ασία γνώριζαν βίαιο τέλος-μια δραστήρια νέα χώρα γεννιόταν. Από τις στάχτες της Σμύρνης ξεπήδησε η σύγχρονη τουρκική δημοκρατία του Κεμάλ Ατατούρκ΄΄.
Κάπως έτσι αρχίζει το βιβλίο του ο Τζάιλς Μίλτον. Που βασίζεται στην ιστορία και σε ανέκδοτα γράμματα και ημερολόγια των Λεβαντίνων της Σμύρνης. Που ήταν οι μεγάλες οικογένειες της Σμύρνης, οι οικογένειες που κρατούσαν στα χέρια τους την οικονομική ζωή της Σμύρνης. Αυτοί είναι ουσιαστικά και οι ήρωες του βιβλίου. Μέσα από τα περιστατικά της ζωής τους, από την εποχή που τίποτα δεν μαρτυρούσε που θα έφταναν τα πράγματα,μέχρι το τέλος. Μέχρι την καταστροφή.
Ευτυχώς που ο Τζάιλς Μίλτον δεν είναι Έλληνας. Γι΄αυτό κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει για υποκειμενικό παρατηρητή. Οι περιγραφές του ξεπερνούν πολλές λογοτεχνικές ΄΄πένες΄΄ και η οικονομική του ανάλυση εξηγεί πολλά από τα αίτια της καταστροφής.
Ο ΄΄Χαμένος Παράδεισος΄΄ είναι ένα μνημειώδες βιβλίο. Οφείλουν να το διαβάσουν όσοι θέλουν-επιτέλους- να καταλάβουν το ΄΄πως΄΄ και το ΄΄γιατί΄΄ έγινε η καταστροφή της Σμύρνης. Εξηγεί πολύ καλά ακόμα και τον δικό μας διχασμό. Δεν είναι τυχαίες οι κριτικές που πήρε από τα πιο σημαντικά έντυπα του πλανήτη.
΄΄Ο Μίλτον έχει γράψει ένα αξιομνημόνευτο βιβλίο. Όπως δείχνει, μετά το 1922 δημιουργήθηκε ένα σχετικά ομοιογενές τουρκικό κράτος, αλλά το κόστος ήταν αφάνταστο, μια από τις πιο τρομερές καταστροφές του 20ου αιώνα”, έγραψαν οι Sunday Times. Kαι ΄΄Η συναρπαστική καταγραφή των γεγονότων για την καταστροφή της Σμύρνης βασίζεται σε ανέκδοτα γράμματα και ημερολόγια. Οι μαρτυρίες της σφαγής κάνουν το στομάχι σου να σφίγγεται καθώς διαβάζεις΄΄, έγραψε ο Independent.
O Mίλτον έγραψε ένα βιβλίο που πρέπει να το διαβάσει ο καθένας μας, για να καταλάβει πόσα επικίνδυνα παιχνίδια παίζουν στο όνομα κάθε τύπου εθνικισμού. Στην Σμύρνη κατοικούσαν Έλληνες, που αγγίζοντας τις τριακόσιες είκοσι χιλιάδες ψυχές, κυριαρχούσαν. Αλλά έμεναν και Αρμένιοι, Εβραίοι, Αμερικανοί, Γάλλοι και βέβαια Τούρκοι. Μια κοσμοπολίτικη πόλη με μεγάλες κοινότητες που ζούσαν αρμονικά μαζί.
Πέρα από την αντικειμενική παράθεση των πολιτικών γεγονότων που οδήγησαν στην καταστροφή, οι περιγραφές του είναι ασύλληπτες. Κάποια στιγμή, νόμιζα πως βρέθηκα κι εγώ στην αποβάθρα της Σμύρνης ενώ οι φλόγες από την πόλη που καιγόταν πλησίαζαν.
* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr