Ο Μάνος Στεφανίδης είναι Ιστορικός Τέχνης και Καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Διαβάστε τα άρθρα του Μάνου Στεφανίδη ΕΔΩ
“Το μοντέλλο μου ας είνε η αλήθεια”
Μένοντας όλο σχεδόν τον Αύγουστο στο σπίτι – μουσείο του Μεμά Καλογηράτου στην Κεφαλονιά είχα την ευκαιρία να μελετήσω in situ το πολύ σπουδαίο έργο ενός εντελώς αγνώστου καλλιτέχνη που διασώζεται εκεί.
Πρόκειται για τον Γεώργιο Παπαδημητρίου ή Φάωνα που γεννήθηκε το 1888 στην Εξοχή Αργολίδας, που φοίτησε στην σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας στο εργαστήρι του Νικηφόρου Λύτρα, που ταξίδεψε στην Αμερική από το 1918 ως το 1937 αγιογραφώντας, π.χ στο Σικάγο, ορθόδοξες εκκλησίες με ναζαρηνό ύφος αλλά και επιβλητικά, δημόσια κτίρια, που έγραψε τρεις χειρόγραφους (!) τόμους πολύτιμων απομνημονευμάτων αλλά και πολλά μελετήματα αισθητικού, φιλοσοφικού και πολιτικού – αναρχικού χαρακτήρα και που στάθηκε από το 1957 ο δάσκαλος και μέντορας του νεαρού τότε Καλογηράτου, στην Πάτρα. Ο Φάων – Γεώργιος Παπαδημητρίου εγκαταστάθηκε στην Πάτρα για την αγιογράφηση του ναού του Αγίου Διονυσίου κάτι που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε. Θα πεθάνει εκεί γύρω στο 1960. Εν τω μεταξύ πρόλαβε να έχει μαθητές του στο σχέδιο και την αγιογραφία τον Γεράσιμο Πυλαρινό και βέβαια τον Μεμά στον οποίο μάλιστα δώρισε και όλο το αρχείο και πολλά έργα του όντας άκληρος. Ας σημειωθεί ότι στην Αμερική εξέδωσε στα αγγλικά μία μελέτη με τίτλο “Πανθεϊσμός” την οποίαν όμως του έκλεψαν και για την οποία έγιναν αρκετά δικαστήρια. Υπόνοιες μάλιστα για την κλοπή βάρυναν και την αμερικανίδα γυναίκα του. Δηλαδή μία ζωή αληθινό μυθιστόρημα!
Στο αρχείο, τώρα, του Μεμά σώζονται δεκάδες ανθίβολα μεγάλων διαστάσεων και από το αγιογραφικό αλλά και από το διακοσμητικό – κοσμικό έργο του Παπαδημητρίου, μακέτες κτιρίων που διακόσμησε σε ύφος προραφαηλιτών (!) στις ΗΠΑ και μεγάλες σπουδαστικές συνθέσεις υψηλής αρτιότητας που θυμίζουν Ιακωβίδη, Ξυδιά, Λεμπέση ή κάποιον άλλον μεγάλο της σχολής του Μονάχου.
Ο Φάων, ανεπίληπτα ρομαντικός και αναρχικά ασυμβίβαστος, έζησε μία πολύ σκληρή ζωή, είτε εδώ είτε στις Ηνωμένες Πολιτείες και πέθανε εντελώς άγνωστος. Είναι χαρακτηριστικό πως δεν έχει καταγραφεί, ούτε αναφέρεται στα αρχεία της Εθνικής Πινακοθήκης ή τα κυκλοφορούντα λεξικά ελληνικής τέχνης ενώ το τεράστιο, θεωρητικό του έργο σώζεται μόνο στα χειρόγραφα του αρχείου Καλογηράτου, ή σε κάποιες σύντομες δημοσιεύσεις κυρίως σε αμερικανικά περιοδικά. Στις φωτογραφίες που παραθέτω μπορεί κανείς να δει το εξώφυλλο και ένα εσωτερικό δίφυλλο από τον δεύτερο τόμο των αναμνήσεων του, με ημερομηνία 1910. Είναι καταπληκτικές οι πυκνογραμμένες με μαύρο μελάνι και κόκκινες βινιέτες, σελίδες του αλλά και η κομψή, τόσο πειθαρχημένη γραφή του που θυμίζει βυζαντινά χειρόγραφα. Μία γραφή που απλώνεται στις 800 περίπου σελίδες του τόμου χωρίς ούτε ένα λάθος ή σβήσιμο! Ένα θαύμα υπομονής, πειθαρχίας και αυτοσυγκέντρωσης. Αξίζει να μεγεθύνετε την φωτογραφία και να απολαύσετε τόσο την καλλιγραφία όσο και τα άψογα, καθαρευουσιάνικα ελληνικά. Ας σημειωθεί, τέλος, ότι ο Φάων είχε τελειώσει την τρίτη δημοτικού στο χωριό του, στην Αργολίδα. Θα επανέλθω όπως είναι φυσικό…
ΥΓ. Φάων είναι το όνομα ενός μυθικού, θαλάσσιου ήρωα εξαιρετικής καλλονής που τον ερωτεύτηκε η Αφροδίτη αλλά και η Σαπφώ. Υπήρξε μάλιστα και η αιτία για την αυτοκτονία της δεύτερης. Η λέξη, βέβαια, σχετίζεται με το φως και το ρήμα φαίνω – φαίνομαι.
Επιπροσθέτως:
Ιδού λοιπόν κάποιες επικεφαλίδες χειρογράφων μελετημάτων του στα ελληνικά και τα αγγλικά – κάποια έχουν δημοσιευθεί σε αμερικανικά έντυπα – όπως σώζονται στο αρχείο του Καλογηράτου. Επίσης η μακέτα για την τοιχογραφία ενός δημοσίου κτιρίου και κάποιοι πίνακες με γυμνά στο σπίτι του Μεμά. Τέλος, ένα στιγμιότυπο με τον γλύπτη να δείχνει τις αρετές ενός ανθίβολου – ένας άγγελος – του Φάωνα στην Αριάδνη. Ας σημειωθεί πως φορητές εικόνες του ζωγράφου και αγιογράφου Γεωργίου Παπαδημητρίου – Φάωνα βρίσκονται στον Άγιο Λουκά Πατησίων.
ΥΓ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το σατιρικό άρθρο του “Παλουκοπηδησία, ή Υπεράσπισις Αγίων Κατηγορουμένων επί Ασελγεία” το υπογράφει ως Ε. Ωσφόρος! Πολύ ενδιαφέρουσα είναι επίσης η απάντηση του στον Φ. Κόντογλου ως προς την πραγματική ουσία της βυζαντινής τέχνης.
