Ο Γιάννης Πανούσης είναι Ομότιμος Καθηγητής Εγκληματολογίας του Παν/μιου Αθηνών και Ποιητής/Συγγραφέας.
Συνεχώς αναφερόμαστε σε Κοινές Αξίες, σε Κοινούς Κώδικες συμπεριφοράς και σε Κοινούς Κινδύνους.’Ενα τρίπτυχο που χαρακτηρίζει τις νέες Τρεις Ιερές Αρχές συμβίωσης, θεμελιώνει την κοινωνία της αλληλεγγύης και απορρίπτει το ατομικό ‘δικαίωμα στην αδιαφορία’.
Η ελευθερία του ανθρώπου/πολίτη κινείται στο δίπολο ‘δικαιώματα-υποχρεώσεις’. Η μετεξέλιξη [μετάλλαξη;] της σύνδεσης όλων από ένα και το αυτό κοινωνικό συμβόλαιο σε μία πιο χαλαρή σχέση ενός οιονεί-συμβολαίου , όπου οι διαφορετικότητες επαναπροσδιορίζουν τους κανόνες της ελευθερίας, δεν σημαίνει ότι παραβιάζονται όλα τα όρια. Η ατομική ελευθερία του καθενός [πρέπει να] κινείται μέσα στα όρια του δικαιώματος του άλλου. Ας μη λησμονούμε άλλωστε ότι το αίσθημα ελευθερίας των μεν δεν πρέπει να συγκρούεται με το αίσθημα ασφάλειας των δε.
Είναι δεκτό ότι η αναζήτηση της ιδανικής [και ηθικής;] κοινωνίας δεν μπορεί να συνδυάζεται με την άσκηση βίας αλλά απαιτεί την ύπαρξη της μεγαλύτερης δυνατής συναίνεσης των πολιτών. Είναι επίσης δεκτό ότι στις δημοκρατικές κοινωνίας, με υψηλό δείκτη ‘αισθήματος συν-ανήκειν’, η τήρηση των υποχρεώσεων συνιστά το ακριβές μέτρο των δικαιωμάτων. Με άλλα λόγια δεν αρκεί να σεβόμαστε τα δικαιώματα των άλλων, οφείλουμε και να τους προστατεύουμε, απομακρύνοντας τους κινδύνους που τους απειλούν. Αν η Δικαιοσύνη θεωρείται ο νόμος του σεβασμού των προσώπων, η κοινωνική αλληλεγγύη και η προσωπική ενσυναίσθηση συγκροτούν την sine qua non συνθήκη ειρηνικής συνύπαρξης.Επειδή μάλιστα το υπερβολικά αυστηρό δίκαιο είναι πιθανό να προκαλέσει αδικίες, η κοινωνική αλληλεγγύη καθίσταται ο καλύτερος εγγυητής του κοινού συμφέροντος και της αμοιβαίας στήριξης. Γι’αυτό στην κοινωνική συνείδηση είναι εξίσου ένοχος αυτός που προξενεί βλάβη σ’ένα συνάνθρωπό του μ’εκείνον που απέχει από τη σωτήρια επέμβαση.Μπορεί η αρετή να πρέπει να ενθαρρύνεται κι όχι να επιβάλλεται, δεν είναι όμως νοητό ν’αφήνεται η καταχρηστική άσκηση ενός δικαιώματος ατομικισμού[;] να καθίσταται μέρος μιάς καθολικής συλλογικής συνείδησης ατομικής μικρο-επιβίωσης σε βάρος των άλλων.
Ο σύγχρονος άνθρωπος των απρόσωπων μεγαλουπόλεων οφείλει να θυσιάσει ένα ποσοστό του ατομικού του ΕΓΩ για να επαυξήσει το κοινωνικό του ΕΓΩ. Κι οφείλει να το πράξει όχι για λόγους μιάς απόλυτης ηθικής αλλά στο όνομα μιάς ανοικτής ηθικής στάσης /αποδοχής του γενικού συμφέροντος. Ο άνθρωπος/πολίτης ζει μέσα στην κοινωνία και δεν μπορεί να ζήσει έξω από αυτήν.Είναι επομένως οφειλέτης ενός χρέους, που σημαίνει ότι το κοινωνικό του καθήκον προς τους άλλους δίνει στην ελευθερία του, δηλαδή στο ατομικό δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού, το γνήσιο χαρακτήρα του, αφού οριοθετεί το περιεχόμενό του. Το ν’ανα-γνωρίζεις ένα χρέος δεν σημαίνει πως εγκαταλείπεις ένα δικαίωμα αλλά ότι σέβεσαι τα πραγματικά όρια του δικαιώματος αυτού. Δεν νοείται δικαίωμα ανθρώπου πάνω σε συνάνθρωπο, ούτε γίνεται αποδεκτός ο πόλεμος όλων έναντι όλων. Η ιδέα της ‘αμυντικής αλληλεγγύης’, ως μίνιμουμ ‘πολιτικού καθήκοντος’ [minimum d’esprit civique], συνιστά χαρακτηριστικό μιάς ελεύθερης κοινωνίας ισορροπιών κι εναρμόνισης των ελευθεριών , αφού η βάρβαρη κοινωνία αρέσκεται να τις φέρνει σε σύγκρουση.
Αυτή η ρητή ή σιωπηρή νέα συμφωνία καλύπτει και τις Τρεις Ιερές Αρχές [των Αξιών, των Κωδίκων και των Κινδύνων], εάν κι εφόσον βέβαια το νήμα της Εμπιστοσύνης σε θεσμούς και Θεματοφύλακες δεν έχει οριστικά σπάσει.
ΥΓ.: Όταν ρώτησαν τον Σόλωνα αν οι νόμοι που είχε ψηφίσει ήσαν οι τελειότεροι αυτός απάντησε: “θέσπισα τους καλύτερους από αυτούς που θα μπορούσαν να υποφέρουν”.
ΥΓ2.’’Ο Λύκος μοιραίο θήραμα των άλλων λύκων’’ [Διώνη Δημητριάδου, Παλίμψηστη του Λύκου μου μορφή]
Πρώτη δημοσίευση: Το Βήμα της Κυριακής