Ο Ηλίας Καραβόλιας είναι Οικονομολόγος με ειδίκευση Γενικής Θεωρίας και Οικονομικής Πολιτικής. Κατέχει Master of Arts από το European Institute of Philosophical Anthropology
Θα ήσασταν ικανοποιημένοι αν τα παιδιά σας επιδοτούνταν στα 18 τους με ένα κεφάλαιο 20,000 ευρώ και με δικαίωμα να αποφασίσουν αν θα το επενδύσουν σε επιχειρηματικό πλάνο ή σε σπουδές; Στην Γερμανία, χώρα-πιλότος του νέο-πατερναλιστικού καπιταλισμού, το σκέφτονται σοβαρά μετα από πρόταση ενός think tank (σημ: το ποσό είναι ίσο με τον ετήσιο βασικό τους μισθό).
Ο κάθε νέος λοιπόν θα μπορεί, όπως διαβάζουμε στην Καθημερινή «είτε να αποκτήσει κάποια επαγγελματική κατάρτιση, είτε ακόμα και να καταβάλει ένα τμήμα του τιμήματος για την αγορά ενός περιουσιακού στοιχείου. Όχι βέβαια για να το σπαταλήσει».
Αν αυτή η επιδοτούμενη πολιτική υλοποιηθεί από τους Γερμανούς, το κράτος ως θεσμός προφανώς ετοιμάζεται παντού στον κόσμο να παίξει τον ρόλο του αρχικού πιστωτή στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Σε μια περίοδο «γενικευμένης ρευστοποίησης της εργασίας και αναδιάρθρωσης ειδικοτήτων» (Sarajevo Magazine,18/1) ένα τέτοιο δημόσιο σύστημα παροχών και επιδοτήσεων θα επεμβαίνει πριν το χρηματοπιστωτικό σύστημα( που υπερχρέωσε τις προηγούμενες γενιές) μοιάζοντας να υιοθετεί όρους καθολικού εγγυημένου εισοδήματος για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας.
Προσοχή όμως : κάθε 18αρης θα «επιλέγει» είτε να σπουδάσει είτε να ιδρύσει μια επιχείρηση. Έδω αξίζει για λίγο να εντρυφήσουμε στα ενδότερα της σύγχρονης οικονομικής φιλοσοφίας. Εάν υιοθετηθεί από το γερμανικό κράτος αυτό το σύστημα επιδότησης, ουσιαστικά η αγορά μέσω της κυβέρνησης θα σπρώχνει το υποκείμενο, ως ανθρώπινο κεφάλαιο, στην «καταδίκη» της ατομικής επιλογής και ευθύνης. Με ποια κριτήρια άραγε ο νέος των 18 ετών θα επιλέξει ένα επιχειρηματικό πλάνο αντι των σπουδών ώστε να συντομεύσει την είσοδο του στην αγορά εργασίας, χωρίς να περάσει δηλαδή απο το στάδιο της ανώτατης εκπαίδευσης ή έστω της επαγγελματικής κατάρτισης; Ποια ιδέα -και σε ποσά μυαλά άνευ πανεπιστημιακής και θεωρητικής μόρφωσης – θα μπορεί να θεωρηθεί «καινοτομία» ώστε να αποδώσει εμπορικά ; Ποιός τελικά θα την αξιολογεί δίκαια και θα την προωθεί για να αναπτυχθεί στην παραγωγή και στο εμπόριο ;
Πρόκειται για κορυφαία στιγμή της ( όχι ακριβώς) νεοκευνσιανής οικονομικής σκέψης αλλά μιας εντελώς ριζοσπαστικής πατερναλιστικής πολιτικής:το κράτος μετατρέπει τον υποψήφιο φοιτητή ταυτόχρονα σε υποψήφιο επιχειρηματία και μειώνει τους χρόνους θεωρητικής κατάρτισης αυξάνοντας τους χρόνους δυνητικής κεφαλαιακής απόδοσης.
Η ατομική επιλογή στα 18 για σπουδές ή για επάγγελμα/επιχείρηση θα στηρίζεται στην απόλυτη επιβολή της ατομικής ευθύνης για τον Εαυτό και το μέλλον του. Επιδοτείται με άλλα λόγια η Εγώ Α.Ε με στόχο προφανή : να εντατικοποιηθούν οι ρυθμοί παραγωγής και συσσώρευσης μέσω του μηχανισμού εκκαθάρισης του ανθρώπινου κεφαλαίου αφού ο κάθε νέος θα καλείται να επιλέξει ή το χρονοβόρο σχέδιο για πτυχίο ή την ιδέα για είσοδο στην αγορά και γρήγορο κέρδος.
Έχοντας φροντίσει ο καπιταλισμός -μέσω του διαδίκτυου και της ολοένα αυξανόμενης εξοικείωσης των εφήβων με την τεχνολογία- να ετοιμάζει «Εαυτούς-Κεφάλαιο», συμβάλει μέσω των κυβερνήσεων στο να φρενάρει την υπερσυσσώρευση «πανεπιστημιακού» ανθρώπινου κεφαλαίου και δίνει την δυνατότητα σε εκείνα τα λίγα καινοτόμα μυαλά να εισέλθουν στην αγορά με τους κώδικες προγραμματισμού και τις πατέντες τους, αυτές που τελικά θα αγοράσει με σχέδιο και επιθετική εξαγορά ένα ιδιωτικό επενδυτικό κεφάλαιο για να γράψει μελλοντικές αποδόσεις. Οι ελάχιστοι ικανοί και τυχεροί εφευρέτες( βλ. ποσοστά στην επόμενη παράγραφο) θα πάρουν φυσικά κάποια εκατομμύρια, κάποιοι εργαζόμενοι θα προσληφθούν με καλές αμοιβές, οι υπόλοιποι όμως που δοκίμασαν και δεν βρήκαν κεφάλαια για το project τους, προφανώς θα γίνουν εργατικό δυναμικό με χαμηλούς στην πλειονότητα τους μισθούς( και κάποιοι θα μείνουν άνεργοι για αρκετή ίσως περίοδο)
Η πραγματικότητα είναι ότι στο έντονα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον σήμερα, εποχή μηδενικών επιτοκίων και χαμηλών αποδόσεων ,το ποσοστό αυτών που θα πετύχουν τελικά είναι παρά πολύ μικρό συγκριτικά με τις εταιρείες που «αντέχουν» μεσομακροπρόθεσμα : μόνο το 2-3% (!) των επενδυτικών προτάσεων που εξετάζουν οι θεσμικοί διεθνώς έχει κατορθώσει να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους (βλ Money Review 12/1/2022).
Η πλάνη όμως της γρήγορης επιτυχίας μιας ιδέας, της εύκολης εισόδου( penetration) στην αγορά και της ανέλιξης σε υψηλά επίπεδα ανταγωνισμού, καθώς και της εύκολης άντλησης κεφαλαίων( λόγω της υπερπληθώρας οικοσυστημάτων και hubs παντού) είναι ένα γεγονός που αποσιωπάται συστηματικά.
Αν επικρατήσει λοιπόν αυτό το πλάνο επιδότησης του γερμανικού think tank, ουσιαστικά είναι σαν ο καπιταλισμός να επιστρατεύει το κράτος ως μηχανισμό αναχαίτισης της δεδομένης σήμερα υπερβάλλουσας πανεπιστημιακής μόρφωσης και της υφιστάμενης διεθνώς εντατικής υπερεξειδίκευσης( βλ Μεγάλη Παραίτηση) με στόχο να εκκαθαριστεί το τοπίο για τους μη παραγωγικούς και μή κερδοφόρους παραδοσιακούς κλάδους παραγωγής.
Με πρόσχημα το εγγυημένο καθολικό εισόδημα και την μείωση της ανεργίας στην ατελείωτη ουρά πτυχιούχων από τις ανώτατες σχολές, το κράτος θα εξοικονομεί πόρους προφανώς από άλλες δημόσιες δαπάνες και επενδύσεις, και θα εκδίδει χρήμα-χρέος στους προϋπολογισμούς του με ενέχυρο τον μελλοντικό μόχθο των νέων και την φορολόγηση στην μελλοντική τους εργασία και επαγγελματική τους επιτυχία.
Ο καθένας στο μέλλον θα έχει πλέον δυο αφεντικά (βλ. ξανά Sarajevo Magazine): έναν ιδιωτικό εργοδότη και το ίδιο το δημόσιο. Στην καλύτερη περίπτωση, με μια start up (που δεν απαιτεί πάντα τα χρόνια των σπουδών με βάση κάποια case studies στα περίφημα αμερικανικά γκαράζ, εγχειρήματα που κατέληξαν στην Silicon Valley και στην Wall Street), η Εγώ ΑΕ, δηλαδή ο Εαυτός- Κεφάλαιο, θα έχει κάποια στιγμή συνέταιρο ένα ιδιωτικό επενδυτικό fund και ένα κρατικό ταμείο. Ίσως εκείνο το συνταξιοδοτικό ταμείο του 18άρη ο οποίος φυσικά θα κληθεί από νωρίς να επιλέξει το προφίλ κινδύνου στις αγορές για την διαχείριση των εισφορών του ώστε να πάρει κάποτε σύνταξη.
Όλα μοιάζουν απλά και ιδανικά όταν ξεκινάς την ζωή με ένα ελάχιστο κεφάλαιο. Αρκεί να προλάβεις τους άλλους γρήγορα, αρκεί να κερδίσεις πριν βγει ένας άλλος συνομήλικος σου στην hi tech και digital αγορά. Τύφλα να έχει η κλασική παιδεία και η θεωρητική επιστημονική εκπαίδευση. Άλλωστε «συστημικός στόχος» είναι να προάγουμε το κέρδος και όχι την επιστήμη…