Το Σύνδρομο της Ανοριοθέτητης Σκέψης, του Ηλία Καραβόλια

Η αυξημένη αβεβαιότητα στην πρωτοφανή εποχή που ζούμε έχει οδηγήσει πολλούς εργαζόμενους, ελεύθερους επαγγελματίες, μικρομεσαίους επιχειρηματίες, αλλά και διοικητικά στελέχη μεγάλων οργανισμών, να αναζητούν τις λύσεις στα προβλήματα της καθημερινότητας μέσα απο την πλοήγηση στο διαδίκτυο

( κυρίως στα social media) και την συνεχή πληροφόρηση.

Σερφάροντας όμως πολλές ώρες χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, χωρίς στοχευμένη αναζήτηση, χωρίς ξεκάθαρο σχέδιο πλοήγησης σε χρήσιμες πληροφορίες, και κάνοντας απλά μια γενική έρευνα αγοράς, αναπτύσσεται σχετικά εύκολα το σύνδρομο της ανοριοθέτητης σκέψης.

Πρόκειται για μια ασυνείδητη διεργασία του νου καθώς η δωρεάν και εύκολη πρόσβαση κάνει τον χρήστη να νομίζει ότι στην κυριολεξία έχει όλο τον κόσμο στα πόδια του. Νιώθει ότι δεν υπάρχουν όρια, ότι δεν υπάρχουν φραγμοί, σύνορα, εμπόδια, για να βρει μια λύση στο σημερινό αδιέξοδο. Νιώθει με απλά λόγια ότι είναι μέσα σε μια αγορά, σε μια διαρκή κινητικότητα,  νιώθει ότι απασχολείται( σημ: εδώ εδράζεται το καλά κρυμμένο μυστικό της σχέσης μεταξύ καπιταλισμού και επικοινωνίας).

Οπότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα αποφύγει την μεγάλη γνωσιακή παγίδα (cognitive trap) της εποχής : να νομίζει ότι μπορεί να πουλήσει τις υπηρεσίες και τα προϊόντα του σε πολλούς, αρκεί δήθεν απλά να βρεί τις έξυπνες ψηφιακές διεξόδους, τις φθηνές ιντερνετικές οδούς, τις καλύτερες ευκαιρίες προώθησης της δουλειάς του ή μιας νέας ιδέας του. Και εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Το σύνδρομο που αναφέραμε είναι μια μορφή εμμονικής συνήθειας :  φτιάχνουμε νοερά (στο φαντασιακό, το οποίο έχει αποικοιοποιηθεί ως χρόνος) αγορές και πελάτες μέσα στο εμπορικό (ατελείωτο) ιντερνετικό σύμπαν.

Την ίδια ώρα στην καθημερινότητα των lockdowns έχουμε σχεδόν κλειστό το μαγαζί ή το γραφείο και προφανώς δεν φροντίσαμε να συντονιστούμε έγκαιρα με την νέα εποχή ώστε να επενδύσουμε στην αληθινή διαδικτυακή αγορά ( να φτιάξουμε δηλαδή ένα σοβαρό site ή ένα e-shop).  Και όλα αυτά φυσικά έρχονται να συνδεθούν με το αρνητικό μακροοικονομικό περιβάλλον αφού δεν υποχωρεί η πανδημία και δεν υπάρχουν σαφείς θετικές ενδείξεις ανάκαμψης της οικονομίας.

Τι συμβαίνει όμως στην πραγματικότητα ; Γιατί δεν καταφέρνουμε να ελέγξουμε την σκέψη μας και να βάλουμε όρια αναζήτησης στην υπερπληροφοριακή ιντερνετική ήπειρο;

Τα πολλά και συνεχή αποτελέσματα αναζήτησης (όταν ψάχνουμε κάτι συγκεκριμένο) αλλά και το αδιέξοδο και ανώφελο συναίσθημα (όταν δεν ψάχνουμε κάτι συγκεκριμένο) δημιουργούν μια σχεδόν διπολική κατάσταση.

Καθώς πλοηγούμαστε στο διαδίκτυο ασταμάτητα, ειδικά ενδιάμεσα στις πραγματικές ώρες εργασίας, ουσιαστικά ”επιμένουμε” ότι κάπου εκεί μέσα θα βρίσκεται η λύση, κάπου θα δούμε την ευκαιρία, κάπου θα βρούμε το κενό της αγοράς και θα καινοτομήσουμε, θα μπούμε πρώτοι, ενδεχομένως χωρίς πολλά έξοδα και πολύ χρόνο.

Ανάλογα με την χαρακτηρολογική δομή του κάθε ατόμου ξεχωριστά και ανάλογα με τον βαθμό και την ένταση των προβλημάτων στην καθημερινότητα, το άτομο προσπαθεί να ”βρει κάτι”. Αυτό το απροσδιόριστο κάτι σχετίζεται κυρίως με την υπερσυνδεσιμότητα και την υπερεπικοινωνία της εποχής (σημ: εκείνος ο επαγγελματίας που έχει επενδύσει στο διαδίκτυο σωστά, και με στρατηγικό πλάνο βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση διότι ξέρει πλέον τα όρια της κάθε αγοράς στην οποία κινείται, τα κλαδικά μεγέθη, την ζήτηση, τον ανταγωνισμό, τις αδυναμίες και τις ευκαιρίες. Ξέρει δηλαδή πως να μην κάψει κεφάλαιο και χρόνο).

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το διαδίκτυο είναι εκείνος ο χωροχρόνος που μοιάζει με παγκόσμια αγορά : ακηδεμόνευτη, ανοιχτή,  χωρίς όρια, χωρίς φραγμούς. Και αυτό γιατί η οθόνη του smartphone και του υπολογιστή γίνεται ο απόλυτος χώρος επαφής με το επιθυμητό. Γίνεται ο πιο προσβάσιμος τόπος αναζήτησης μιας κάποιας λύσης στην αδράνεια και την παρατεταμένη γενική παύση της παραγωγικής δραστηριότητας.

Η πραγματικότητα είναι οτι κάθε υποκείμενο/χρήστης, ειδικά όταν πρόκειται για επαγγελματία που ζεί αυτή την πρωτοφανή συστημική καθίζηση στην δουλειά του, δεν μπορεί να διαχωρίσει μέσα του την βασική  διαφορά μεταξύ πρόσβασης και δραστηριότητας ( σημ : οι μη συστημικοί οικονομολόγοι επιμένουν στο δίπολο πρόσβασης-ιδιοκτησίας). Είναι αυτό το δίπολο πάνω στο οποίο παίζεται το στοίχημα του μέλλοντος. Και αυτή η δυσκολία διάκρισης μεταξύ των δύο εννοιών πηγάζει μεταξύ άλλων και απο το σύνδρομο της ανοριοθέτητης σκέψης.

Με απλά λόγια : επειδή η ροή του διαδικτύου μοιάζει με την ροή της εμπορικής/ συναλλακτικής αγοράς, μπερδεύουμε την συμμετοχή μας σε αυτή την ροή με την συμμετοχή μας στην αγορά.  Νομίζουμε ότι δραστηριοποιούμαστε ενώ στην πραγματικότητα περιηγούμαστε. Και συχνά χωρίς όρια στην σκέψη μας. Δηλαδή χωρίς σχέδιο, στόχο, σκοπό.

ΥΓ. Η σχέση Κεφαλαίου-Επικοινωνίας και η δόμηση του διαδικτυακού χωροχρόνου (ως επικράτεια υποκειμενοποίησης, συγκρότησης ταυτότητας, αλλοτρίωσης, κ.α) αποτελεί το μείζον θεωρητικό ζήτημα για πολλούς σύγχρονους διανοητές που ασχολούνται με Κυβερνοψυχολογία και  Φιλοσοφία της Τεχνολογίας.