Ο Μάνος Στεφανίδης είναι Ιστορικός Τέχνης και Καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ.
Διαβάστε τα άρθρα του Μάνου Στεφανίδη ΕΔΩ
( Εξ αφορμής ενός διαλόγου με τον συνάδελφο μου Γιώργο Πεφάνη)
Δείτε αυτές τις εικόνες. Προσέξτε τα σιωπηλά πρόσωπα, νιώστε το “δράμα” που υποστηρίζουν:
Το θέατρο είναι παντού, τα πάντα είναι θέατρο, η θεατρικότητα παραμονεύει σε κάθε μας εκδήλωση καθιστώντας την καθημερινότητα μας σκηνή και τις πιο ασήμαντες, κοινότοπες μας ενέργειες “δράμα”. Όλες οι μορφές τέχνης απ’ την άλλη προϋποθέτουν το θέατρο.
Ο γλυπτικός ήρωας φερ’ ειπείν της πλατείας που πάνω απ’ το βάθρο του ξιφουλκεί στο κενό, έχει κάτι από την ηρωική απελπισία ενός θεατρικού ήρωα. Είναι ο Δον Ζουάν ή ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος. Το γυμνό πάλι που ησυχάζει στον μουσαμά ενός πίνακα ζωγραφικής είναι πάντα είτε μία Δυσδαιμόνα είτε μία Λουκρητία. Μία Ολύμπια που περιμένει τον εραστή της.
Ή, αυτό επίσης που συμβαίνει στη μουσική και τα τραγούδια. Η κάθε φράση ενός οργάνου είναι ένα μικρό δράμα κι ο κάθε στίχος μονόπρακτο. Ευτυχισμένο ή τραγικό. Προσέξτε: “Θα σε πάρω να φύγουμε…” Συμπληρώστε εσείς τη συνέχεια.
Ή, ” Ήρθα κι απόψε στα σκαλοπάτια σου…”
Ποιός δεν διαβλέπει τη θεατρική δράση, ποιός δεν κατανοεί ότι κάτι επίκειται, ποιός δεν περιμένει το τέλος, καλό ή κακό, σ’ αυτήν την αφήγηση; Το δράμα είναι παρόν.
Ήταν το μακρινό 1985 όταν στο πλαίσιο της Αθήνας, Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και με προτροπή της Μελίνας οργάνωσα στο Μέγαρο Κουλούρα του Π. Φαλήρου – νυν παράρτημα του μουσείου Μπενάκη – το πολυθέαμα “Ζωγραφικός Χώρος – Θεατρικότητα” με συμμετοχή ζωγράφων, γλυπτών, μουσικών, χορευτών κλπ. Με ταμπλώ βιβάν (Γιάννης Μετζικώφ), περφόμανς (Γρηγόρης Σεμιτέκολο) περιβάλλοντα (Βασίλης Φωτόπουλος) δράσεις (Δήμητρα Σιατερλή) και πίνακες ή θεατρικές μακέτες των Γκίκα, Εγγονόπουλου, Τσαρούχη, Μόραλη, του πρωτοεμφανιζόμενου τότε Στεφάνου Δασκαλάκη, σκηνικά του Πέτρου Ζουμπουλάκη, του Γιάννη Μιγάδη, της Ιωάννας Παπαντωνίου κλπ. Το μεγάλο γλυπτό του Κώστα Πανιάρα “Άγιος Σεβαστιανός” το είχαμε στήσει εμπρός στο τζάκι του αρχοντικού με τη βοήθεια του Αλέξανδρου Ιόλα και το είχαμε επίσης χρησιμοποιήσει ως εξωφύλλο του καταλόγου. Η φωτογράφηση είχε γίνει στο λιμάνι του Κιάτου, ιδιαίτερη πατρίδα του αείμνηστου Κώστα Πανιάρα. Νομίζω πως για πρώτη φορά ειδικοί και κοινό αντιμετώπισαν εν Ελλάδι την έννοια της Θεατρικότητας δημοσιοποιημένης με τέτοιον τρόπο. Ήμουν τότε 31 ετών και επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης. Αργότερα η τύχη με έφερε δάσκαλο στο τμήμα θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών να καταπιάνομαι με ανάλογα ζητήματα. Τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά.
Το θέατρο λοιπόν είναι παντού κι όλα είναι είδη θεάτρου μυστικού, ιδιαίτατα οι επί μέρους τέχνες, αρκεί να μην αρκείται κανείς αποκλειστικά στον ρόλο του θεατή. Θαυμάζω ως εκ τούτου τα πρόσωπα του χορού στο αρχαίο δράμα ή της πολυπληθούς χορωδίας στην όπερα. Των λεγόμενων μονωδών. Αλλά και τους επαγγελματίες κομπάρσους στο σινεμά. Τα βουβά πρόσωπα τα οποία πάντως κατέκτησαν εξ ίσου την αιωνιότητα όπως και οι βεντέτες. Ένα φευγαλέο πέρασμα γίνεται, με την πάροδο του χρόνου, ισάξιο με όλα τα γκρο πλαν των σταρ. Αφού αμφότερα υπάρχουν αποτυπωμένα στο σελιλόιντ για πάντα!
Γοητεύομαι με άλλα λόγια από τον τρόπο που εκτελούν οι “ανώνυμοι” στην εντέλεια το μέρος τους σαν να είναι οι επώνυμοι, οι πρωταγωνιστές. Σαν να είναι οι προβολείς στραμμένοι αποκλειστικά επάνω τους. Συχνά, στις παραστάσεις του λυρικού θεάτρου απομονώνω έναν “κομπάρσο” και τον παρακολουθώ, χαμένο μέσα στο πλήθος να “παίζει” την ίδια στιγμή που μονοπωλεί την σκηνή η πριμαντόνα. Και νομίζω πως μού μοιάζει απίστευτα.
Πρωταγωνιστής και κομπάρσος ξεκίνησαν από την ίδια grosso modo αφετηρία, με τα ίδια όνειρα, είδαν τα ίδια ηλιοβασιλέματα με το βλέμμα συγκινημένο. Εκεί βρίσκεται κατά τη γνώμη μου το αληθινό θέατρο και η δημοκρατία του. Η αληθινή τέχνη. Στα δύο αυτά πρόσωπα που αν και αντιθετικά, μάς εμπεριέχουν. Όλους. Την επιτυχία αλλά και την αποτυχία μας. Αρκεί και μόνο που βρισκόμαστε στη σκηνή και δυνητικά πρωταγωνιστούμε. Ούτως ή άλλως μετά το τέλος της παράστασης τα φώτα θα σβήσουν για όλους και το θέατρο θα τυλιχτεί στη σιωπή. Το σκοτάδι θα αποδώσει δικαιοσύνη.
Καλή χρονιά και πρωταγωνιστική φίλοι!
ΥΓ. Μιλώντας τώρα αποκλειστικά για τη ζωγραφική και το υπολανθάνον θέατρο της έχω να πω ότι το αντιφατικό με την τέχνη αυτή, είναι πως αγοράζεται συνήθως από εκείνους τους νεόπλουτους που οφείλει να περιφρονεί. Αυτή η αντίφαση διαλύει τον συνεπή δημιουργό.
Φωτογραφίες: Καθήμενες θεότητες ελληνιστικής περιόδου από το Αρχαιολογικό Μουσείο Λευκωσίας. Στο βάθος ένας Απόλλων ή Διόνυσος. Θέατρον εν θεάτρω! Κι ένα ταμπλό βιβάν παραδοσιακού οντά από το Ίδρυμα Λεβέντη στην παλιά πόλη. Όπου τα βωβά πρόσωπα καθίστανται άκρως ομιλητικά. Πρόσωπα σαν τα δικά μας. Ανώνυμοι, άγνωστοι πρωταγωνιστές!