Το ανελαστικό κόστος του μέλλοντος, του Ηλία Καραβόλια

Ηλίας Καραβόλιας

& PANE DI CAPO ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ- ΑΡΧΟΝΤΙΚΗ ΑΠΟΛΑΥΣΗ

Ποτέ η ανησυχία της νέας γενιάς για το μέλλον της σε αυτό τον τόπο δεν ακούστηκε τόσο εύστοχα όσο με το πανό των μαθητών στις πρόσφατες διαδηλώσεις στην Αθήνα : “Δεν είμαστε κόστος. Είμαστε το μέλλον”. Το δυστοπικό σενάριο για την Ελλάδα της ύφεσης, για τον άγνωστο κόσμο μετά την πανδημία, απεικονίστηκε με τις λίγες αυτές λέξεις. Καλό είναι να ακούσουμε αυτά τα  παιδιά όσο και αν διαφωνούμε με την ανυπακοή τους στην βιοπολιτική καθυπόταξη της εποχής. Όσο και αν διαφωνούμε με τα αιτήματα τους. Και δεν έχω σκοπό να ασχοληθώ συγκεκριμένα με αυτά τα αιτήματα. Πάντως είμαι σίγουρος ότι οι νέοι, παρά την σωστή επιβολή της μάσκας που τους επιβλήθηκε στις αίθουσες, ξέρουν να ”μιλούν” κάτω από αυτή (σημ: παρά την άσκοπη μερικές φορές φλυαρία τους στα social media και τις χαμένες ώρες στην υπερδικτύωση και την υπερσυνδεσιμότητα).

Στην χώρα αυτή πρέπει να εκπαιδευτούμε στην επαγωγική λογική για να μην γαλουχηθούν αυτά τα ανήσυχα σήμερα παιδιά μας σε ένα δυστοπικό μέλλον όπου ενδέχεται οι influencers να ξεπερνούν τους σκεπτόμενους επιστήμονες. Και αναρωτιέμαι: Μπορεί να ευημερήσει η κοινωνία χωρίς γνώση και καινοτομία; Πως θα ξεπεράσουμε την ύφεση λόγω της πανδημίας αν δεν γεννηθούν νέες ιδέες, νέες υπηρεσίες και προϊόντα, αν δεν σταματήσουμε κάποτε να ανοίγουμε παραδοσιακά μαγαζάκια; Και πώς μπορεί άραγε να παραχθεί αυτή η γνώση/καινοτομία χωρίς επιστημονική/τεχνολογική έρευνα σε πανεπιστημιακό επίπεδο και χωρίς διδακτορικές διατριβές; Και φυσικά πως θα μπορέσει μια διδακτορική διατριβή να εκπονηθεί χωρίς βιώσιμη χρηματοδότηση από την στιγμή που οι οικογένειες αιμορραγούν να σπουδάσουν τα παιδιά τους;

Η βαθύτερη αλήθεια είναι ότι για να σηκωθούν εργοστάσια σε αυτό τον τόπο και να ανοίξουν γραφεία για να δουλέψουν οι νέοι μας, απαιτούνται πρώτα καλά οργανωμένα σχολεία και πανεπιστήμια. Όλοι φυσικά κατανοούμε το ζητούμενο: χρειαζόμαστε λεφτά για σύγχρονη παιδεία σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης- από το νηπιαγωγείο μέχρι τις διατριβές για έρευνα και καινοτομία. Αυτό είναι το καλά κρυμμένο μυστικό για την ευημερία των πολλών. Όσες επενδύσεις και αν γίνουν, όσα λεφτά και αν μας στείλουν οι Ευρωπαίοι, χωρίς σχολεία και σχολές που προάγουν συνεχώς  τις επιστήμες και την γνώση, δεν θα παραχθεί πλούτος για τους πολλούς : μόνο κέρδη για τις ελίτ που θα  μπορούν να σπουδάζουν τα παιδιά τους στα εξειδικευμένα κολλέγια και πανεπιστήμια-κυρίως σε ξένες χώρες φυσικά όπου και θα εργάζονται. Παράλληλα θα χάνουμε και τα σπουδαία μυαλά τόσο της μεσαίας τάξης όσο και τα άξια παιδιά από φτωχές οικογένειες που θα κερδίσουν μια καλή υποτροφία στο εξωτερικό (και συνήθως θα τους απορροφήσει εκεί η αγορά εργασίας).

Γράφω τα παραπάνω διότι πρόσφατα διάβασα ότι μόλις 8 εκατ. ευρώ είναι το ποσό που θα διατεθεί ως bonus σε υποψήφιους διδάκτορες που θα αποφασίσουν να κάνουν την διατριβή τους στην Ελλάδα με στόχο παράλληλο να αναστρέψουμε και την φυγή εγκεφάλων (brain drain) στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα αναλογούν 900 ευρώ μηνιαίως για διάστημα 1-3 έτη σε κάθε υποψήφιο διδάκτορα. Δείτε δε τρεις από τους αναγκαίους όρους:

α) Να μη χρηματοδοτείται για την προτεινόμενη διδακτορική έρευνα ή και για τμήμα αυτής από οποιαδήποτε άλλη πηγή (δημόσια, ιδιωτική, ευρωπαϊκή, διεθνή) κατά τη διάρκεια της υποτροφίας.

β) Να μη λαμβάνει επίδομα ανεργίας στην Ελλάδα ή το εξωτερικό κατά τη διάρκεια της υποτροφίας.

γ) Το εισόδημα κάθε υποψήφιου διδάκτορα για κάθε έτος κατά το οποίο χορηγείται η υποτροφία να μην υπερβαίνει ετησίως, μαζί με το ποσό της υποτροφίας, τις 15.000 ευρώ.

Ομολογώ ότι δεν έχω αρκετή πληροφόρηση για το τι συμβαίνει σε άλλες χώρες αλλά μια  μικρή διαδικτυακή έρευνα/αναζήτηση μου έδειξε ότι τόσο τα αρχικά ποσά υποτροφίας όσο και οι περιοριστικοί όροι επιλεξιμότητας είναι σαφώς ευνοϊκότερα σε πολλές χώρες για έναν υποψήφιο διδάκτορα. Θα πει κάποιος: άλλοι μισθοί, άλλοι προϋπολογισμοί, άλλες δημοσιονομικές δυνατότητες. Ναι αλλά μάλλον είναι αστείο να το σκεφτόμαστε αφού η χώρα μας θα απορροφήσει (υποτίθεται) 60-70 δις δις τα επόμενα χρόνια από την ΕΕ και έχει ήδη ταμείο περί τα 30 δις. Γίνομαι υπεραπλουστευτικός αλλά η πραγματικότητα είναι απλή και αμείλικτη. Ας μην την κρύβουμε άλλο σε αυτό τον τόπο.

Για να προκόψει πολύς κόσμος, για να βρουν δουλειά οι νέοι άνθρωποι, πρέπει να γεννηθούν ιδέες. Και στην εποχή του διαδικτυακού τεχνοκαπιταλισμού χρειάζεται να παραθέσουμε το αξίωμα της προόδου: οι μεγάλες ιδέες γεννιούνται όταν στηρίζονται στα θεωρητικά σχήματα μιας επιστήμης και όταν αποτελούν καινοτόμα αξιώματα. Μια καλή επιχειρηματική ιδέα, μια ευκαιρία, μια ανακάλυψη, δεν μοιάζουν σήμερα με κάτι ανάλογο πριν 20-30 χρόνια. Τα κέρδη και τα υψηλά εισοδήματα από μια ιδέα, παντού στον κόσμο, σχετίζονται πλέον με το υψηλό επίπεδο μόρφωσης του ανθρώπινου δυναμικού της κάθε χώρας. Αυτός είναι ο ισχυρός νόμος του σύγχρονου γνωσιακού καπιταλισμού.

Σε καμία περίπτωση τα παραπάνω δεν υπονοούν ότι προϋπόθεση για την ανάπτυξη είναι να γεμίσει η ελληνική οικονομία (και κοινωνία) με διδακτορικά. Αλλά το βέβαιο είναι ότι στην χώρα που γέννησε την Φιλοσοφία και την Κλασική Παιδεία, στην χώρα που δεν πρέπει να γίνει ο νέος άνθρωπος απλά ένα άτομο-χρήστης αλλά ένα σκεπτόμενο κοινωνικό υποκείμενο, χρειάζεται παράλληλα να διανύσουμε το τεράστιο χάσμα μεταξύ κατάρτισης/εξειδίκευσης. Χάσμα που στηρίζεται, εν μέρει, και στο παραδοσιακό χάσμα της νεοελληνικής νοοτροπίας στην διαχείριση του δημοσίου χρήματος : αυτό μεταξύ ορθολογισμού/ανορθολογισμού. Και αυτό το χάσμα δεν καλύπτεται μόνο με 8 εκατομμύρια ευρώ για να προσελκύσουμε, με bonus 900 ευρώ μηνιαίως, υποψήφιους διδάκτορες…