Οι παλαιοημερολογίτες της αθεΐας. Κάποτε οι Γάλλοι επαναστάτες ενθρόνισαν τη λογική στη θέση του βασιλιά Λουδοβίκου. Ήταν η εποχή που ο διαφωτισμός ύψωσε το ανάστημα του στη θρησκοληψία. Από τότε πέρασαν 230 χρόνια και η θρησκεία στη Δύση δεν αποτελεί πλέον καταναγκασμό. Η ανεξιθρησκία πρυτάνευσε και ο καθένας είναι ελεύθερος να προσεύχεται ή να είναι άθεος. Γι αυτό κι όσοι συνεχίζουν να ανεμίζουν το λάβαρο της αθεΐας, μοιάζουν με ξεπερασμένους παλαιοημερολογίτες. Νομίζουν ότι είναι ταγμένοι στον ιερό αγώνα της λογικής, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι η λογική που επιζητούν έχει εγκατασταθεί στη ζωή μας εδώ και πάρα πολλά χρόνια.
Υπερκατανάλωση ηθικής. Όπως τα πολλά αντιβιοτικά αδυνατίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα, έτσι και η συνεχής επίκληση της ηθικής αδυνατίζει την ειλικρίνεια και τον αυθορμητισμό των ανθρώπων. Ο Γιουνγκ είπε κάποτε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς τη σκοτεινή του πλευρά. Χωρίς αμαρτία δεν υπάρχει μετάνοια, χωρίς αδικία δεν υπάρχει συγχώρεση, χωρίς απώλεια δεν υπάρχει κέρδος κι αν δεν πέσουμε δεν θα έχουμε ποτέ την ευκαιρία να σηκωθούμε. Οι ηθικολόγοι όμως διαφωνούν και προσπαθούν να μας μαντρώσουν σ’ ένα αποστειρωμένο περιβάλλον, να ακυρώσουν τις κρυφές μας σκέψεις και να μας κάνουν άοσμους, άχρωμους και στο τέλος αλαζόνες. Είναι προφανές ότι οι ηθικοί κανόνες συνέβαλαν στον εκπολιτισμό, έβαλαν όμως στο μενού και την υποκρισία. Γι’ αυτό προσοχή: η υπερκατανάλωση βλάπτει σοβαρά την υγεία. Κι ας το αποφασίσουμε: μπορεί κάποιος να είναι ευγενής, ευαίσθητος, πολιτισμένος και αμαρτωλός μαζί.
Η ειλικρίνεια και η αλήθεια δεν ταυτίζονται. Το Ποτάμι προεκλογικά ανήρτησε το σύνθημα «Αλήθειες μόνο!». Ναι, αλλά τι ακριβώς είναι η αλήθεια; Συχνά έχουμε την ψευδαίσθηση ότι αρκεί να είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, για να γνωρίζουμε την αλήθεια. Εδώ όμως υπάρχει μια αυθαιρεσία. Γιατί δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι ο ειλικρινής εαυτός μας υποχρεωτικά γνωρίζει και την αλήθεια. Η κατάκτηση της αλήθειας είναι μια πολύ πιο περίπλοκη υπόθεση, απ’ το να είμαστε απλά καλοπροαίρετοι και να διατυπώνουμε αυτό που ο εαυτός μας θεωρεί αληθινό.
Η αφέλεια, μια άλλη πλευρά του «μέγα σκανδάλου» Novartis. Είναι παγκοσμίως γνωστό, ότι οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες έχουν σκληρό ανταγωνισμό μεταξύ τους και η κάθε μία προσπαθεί να προωθήσει τα δικά της προϊόντα, προσφέροντας κίνητρα και «δώρα» σε γιατρούς και φαρμακοποιούς. Η Novartis είναι μια ελβετική εταιρία και φυσικά ανταγωνιστική με τις μεγάλες φαρμακευτικές των ΗΠΑ (Pfizer, Abb Vie, Johnson & Johnson κ.α.). Η έρευνα των αμερικάνων στράφηκε στην ελβετική εταιρία και όχι στις αμερικάνικες, που ακολουθούν ακριβώς την ίδια τακτική. Αν δεν υπήρχε η έρευνα στις ΗΠΑ, δεν θα υπήρχε και εδώ το «μέγα σκάνδαλο». Γιατί οι αφελείς της δικής μας κυβέρνησης, μόλις άκουσαν τα μαντάτα, πίστεψαν ότι είχαν τη μεγάλη ευκαιρία να συντρίψουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους. Ήταν τέτοια η βιασύνη, τέτοια η βουλιμία τους, που δεν πέρασε από το μυαλό τους ότι το πραγματικό πρόβλημα δεν ήταν ποτέ η Novartis, αλλά συνολικά η παγκόσμια επιχειρηματική πρακτική του φαρμάκου. Κι ότι αν οι αμερικάνοι είχαν στραφεί ενάντια στη γαλλική Sanofi, τότε θα είχαμε το μέγα σκάνδαλο Sanofi κι όχι εκείνο της Novartis.
Ο καναπές και η δημοκρατία. Έγραψε κάποιος αναλυτής: «Οι πολίτες δεν έχουν ουσιαστικά ούτε λόγο, ούτε, πολύ συχνά καν ιδέα για τις πιο καθοριστικές αποφάσεις στη ζωή τους». Και κατέληξε ότι «γι’ αυτό η δημοκρατία είναι αυταπάτη». Δεν είναι λίγοι οι διανοούμενοι που ασπάζονται αυτόν τον αφορισμό. Θεωρούν τη συμμετοχή ως το άλας της δημοκρατίας, γι’ αυτό και απαξιώνουν όποιον παραμένει στον καναπέ του. Πολύ μεγάλη παρεξήγηση. Οι άνθρωποι έχουν κι άλλες δουλειές να κάνουν. Ασχολούνται με την εργασία τους, που τους δίνει τα προς το ζην, με τις κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις, αλλά και με την ψυχαγωγία, στον ελεύθερο τους χρόνο. Κι όλα αυτά τους κάνουν ενεργούς πολίτες. Γιατί δημοκρατία δεν είναι η εξιδανικευμένη συμμετοχικότητα που φαντασιώνονται οι διανοούμενοι – όλοι στους δρόμους να διεκδικούμε νυχθημερόν. Δημοκρατία είναι μια σειρά από κανόνες και θεσμούς. Δημοκρατία είναι το πολίτευμα που εμποδίζει τη μονιμότητα στην εξουσία. Αυτό είναι το ύψιστο καθήκον της. Γι αυτό και κάνουν μεγάλο λάθος όσοι απαιτούν από τη δημοκρατία να τους λύνει όλα τα προσωπικά και κοινωνικά προβλήματα. Είναι οι ίδιοι που αποστρέφονται τον καναπέ. Είναι οι ίδιοι που νομίζουν ότι δημοκρατία σημαίνει ότι όλοι πρέπει να αποφασίζουμε για όλα. Είναι οι ίδιοι που δεν γνωρίζουν ότι στη δημοκρατία το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να σεβόμαστε και βελτιώνουμε την ποιότητα των κανόνων και των θεσμών.
Η Κίνα. Ο Καζαντζάκης είχε επισκεφθεί την Κίνα σε μια κρίσιμη εποχή για τη χώρα. Οι κομμουνιστές είχαν ξεκινήσει τη μεγάλη πορεία και οι γιαπωνέζοι βρίσκονταν στη Μαντζουρία έτοιμοι να κατευθυνθούν για το Πεκίνο. Ρώτησε έναν γέροντα αν ανησυχεί γι αυτές τις εξελίξεις κι εκείνος είπε ότι όχι δεν ανησυχεί και συμπλήρωσε: «Η Κίνα είναι αιώνια. Ο ελέφαντας έχει στις ζάρες του κορμιού του ένα σωρό παράσιτα. Κι έρχονται κάτι πουλιά και καθίζουν απάνω του και τον τσιμπούν, του τρώνε τα παράσιτα και τον καθαρίζουν. Η Κίνα είναι ο ελέφαντας». Στη μακραίωνη Ιστορία της έχει βιώσει χαοτικές αναταράξεις και πάντα άντεχε. Σήμερα επιμένει να είναι μια χώρα-σταυρόλεξο για τους δυτικούς. Το πολίτευμα της συνεχίζει να είναι κομμουνιστικό, δηλαδή απολυταρχικό και ανελεύθερο, αλλά επιδεικνύει τεράστια προσαρμογή στους κανόνες της ελεύθερης οικονομίας του καπιταλισμού. Κι ένα ερώτημα για τους επιμελείς μαρξιστές: Όλος αυτός ο συνδυασμός πολιτεύματος, κοινωνικής οργάνωσης και οικονομίας, πώς ακριβώς ονομάζεται;
Η φωτογράφιση της μαύρης τρύπας. Η επιστήμη στη λαϊκή της έκφραση προκαλεί εντυπωσιασμούς. Παλιότερα παρακολουθούσαμε με «κομμένη την ανάσα» την προσπάθεια να εντοπιστεί το Higgs, το σωματίδιο του Θεού. Τώρα την επικαιρότητα την έκλεψε προσωρινά η φωτογράφηση μιας μαύρης τρύπας. Είναι εντυπωσιακό να λέμε, πως ότι εγκλωβιστεί στη μαύρη τρύπα χάνεται για πάντα, ακόμα και το φως. Είναι εντυπωσιακό να συζητάμε για τις χαμένες πληροφορίες που χάνονται στο σκοτάδι της. Όμως θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι η επιστήμη περνάει μια μακρόχρονη άνυδρη περίοδο. Οι τελευταίες μεγάλες ανακαλύψεις ήταν η σχετικότητα και ο μικρόκοσμος των κβάντα. Ίσως και η θεωρία του χάους. Εδώ και δεκαετίες η επιστήμη βραδυπορεί, όσο κι αν αφελώς ισχυρίζεται ο Νανόπουλος ότι μέχρι το 2026 θα ταξιδεύουμε άνετα στη Σελήνη. Από το 1969 έως το 1972 δώδεκα αστροναύτες περπάτησαν στη Σελήνη κι από τότε πέρασαν 47 χρόνια σιωπής. Τελικά το μέλλον έρχεται όποτε εκείνο θέλει και αδιαφορεί για οποιαδήποτε τη δική μας προσμονή.
Τείχη και γέφυρες. Γοητευτική είναι η ρητορεία, όταν αγγίζει τις ευαισθησίες μας. Είπε ο Δανέλης, για να δικαιολογήσει την πολιτική του μετακίνηση, ότι προτιμά να γκρεμίζει τείχη και να κτίζει γέφυρες. Τρυφερή σκέψη. Είναι παρηγορητικό να σκέφτεσαι ότι στη ζωή υπάρχουν μόνο φίλοι και ούτε ένας εχθρός. Η πραγματικότητα όμως έχει πολλές αντιρρήσεις γι’ αυτή τη παραδείσια εικόνα. Γιατί είναι πολύ πιθανό να γκρεμίζεις τείχη που σε προστατεύουν από εχθρούς και να κτίζεις γέφυρες για εκείνους που σε επιβουλεύονται. Οπότε πριν γκρεμίσεις τείχη και πριν κτίσεις γέφυρες οφείλεις να καταλάβεις ποιος βρίσκεται από την άλλη μεριά. Εκεί μπορεί να βρίσκονται άνθρωποι, έτοιμοι να σου δώσουν το χέρι ή άνθρωποι έτοιμοι να δαγκώσουν το χέρι που εσύ θα τους δώσεις.
Η δυσνόητη στρουκτούρα. Ο σεβαστός βουλευτής και αρθρογράφος Δημήτρης Σεβαστάκης έθεσε το ερώτημα: «τι χρειάζεται η ελληνική πραγματικότητα από την εκπαιδευτική πολιτική;». Και έδωσε την εξής απάντηση: «αν υπάρχει ένα επεκτεινόμενο σύστημα κοινωνικών ρηγμάτων και ασυνεχειών, η εκπαιδευτική οργάνωση της μόρφωσης και μάλιστα σε μια πιο συμπαγή εκδοχή της, «στη μόρφωση για την απόλαυση» είναι σχεδόν μονόδρομος». Το πρόβλημα με αυτή την απάντηση είναι ότι κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τι θέλει να πει ο αρθρογράφος. Η εμμονή σε νεφελώδεις διατυπώσεις αντιπροσωπεύει εκείνους τους διανοούμενους, που πιστεύουν ότι για να φιλοσοφείς και να στοχάζεσαι θα πρέπει να μην είσαι κατανοητός. Εκείνους που θεωρούν την απλότητα ως μείζον μειονέκτημα.
Η απάντηση της απλότητας. Οι διανοούμενοι που – χωρίς καμιά ταπεινότητα – θεωρούν τους εαυτούς τους ιεραπόστολους της γνώσης, θα ανατρίχιαζαν αν άκουγαν όσα είπε ο ηθοποιός Χάρισον Φορντ σε μια συνέντευξη του: «Εγώ είμαι απλά ένας μάστορας (craftsman), τα υπόλοιπα περί τέχνης είναι ένα παιχνίδι των διανοουμένων. Εγώ είμαι εργαλείο στα χέρια ενός story teller. Ποτέ δεν αισθάνθηκα ταγμένος σε μια σταυροφορία για την ανύψωση του επιπέδου των θεατών». Τελικά σοφόν το «Γνώθι σαυτόν» και αμετροέπεια η αυτάρεσκη λεκτική επιδειξιομανία;
Τα οράματα και η εποχή μας. Πολλοί είναι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι από την εποχή μας λείπει το όραμα. Αλλά ποτέ δεν μας εξηγούν για ποιο όραμα μιλάνε. Λένε τον αφορισμό τους και τελειώνουν την κουβέντα. Τι ακριβώς θα επιθυμούσαν από την εποχή μας που δεν υπάρχει; Κι όταν προφέρουν τη λέξη «όραμα» έχουν κάτι στο μυαλό τους; Κι αν τους ζητήσεις λεπτομέρειες θα σου απαντήσουν με αοριστολογίες, με ωραία λόγια που δεν σημαίνουν και τίποτα συγκεκριμένο. Θα σου πουν ότι λείπει η ανθρωπιά, η επαφή, ο αλληλοσεβασμός, η αλληλεγγύη κι άλλες θεάρεστες αρετές. Λόγια, λόγια, λόγια, γιατί όποιος έχει ένα όραμα, μια επιδίωξη που τον συνεπαίρνει, παλεύει γι αυτό χωρίς πολλές κουβέντες.
ΥΓ. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο Κολλέγιο Αθηνών, έδιναν το τετράδιο σημειώσεων και μελέτης. Στο οπισθόφυλλο είχε ένα σχόλιο: «Αυτή η επιστολή είναι πιο μακροσκελής απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί δεν είχα το χρόνο να την κάνω συντομότερη»
Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr