Η κίνηση και η ακινησία. Η γη κινείται, το σύμπαν κινείται, ο κόσμος κινείται και μεταλλάσσεται καθημερινά και τίποτα δεν μένει ίδιο στο πέρασμα του χρόνου. Αυτή είναι η μια πλευρά της πραγματικότητας, αλλά δεν είναι ολόκληρη η πραγματικότητα. Υπάρχει και μια άλλη ισοδύναμη που τη συμπληρώνει. Η σταθερότητα. Η γη και οι πλανήτες δεν αλλάζουν τον τρόπο που κινούνται μέσα στους αιώνες. Με απόλυτη βεβαιότητα ξημερώνει και βραδιάζει κάθε μέρα. Χωρίς εκπλήξεις κάνει κρύο το χειμώνα και ζέστη το καλοκαίρι. Και η ίδια η καθημερινή ζωή εμπεριέχει πλήθος από αναλλοίωτες σταθερές. Το συμπέρασμα είναι ότι η πραγματικότητα αποτελείται από μια αντίφαση: Τα πάντα αλλάζουν και τα πάντα μένουν σταθερά. Ακόμα όμως η εποχή μας δυσκολεύεται να διαχειριστεί τις αντιφάσεις. Λέμε «τα πάντα ρει» και παραμελούμε τη σταθερότητα του κόσμου. Από την άλλη πορευόμαστε με βεβαιότητες που μας φαίνονται αναλλοίωτες και ξεχνάμε ότι είναι έτοιμες να σκορπίσουν από τους ανέμους της κίνησης και της αλλαγής. Αέναη κίνηση λοιπόν και μόνιμη ακινησία. Ένα περίεργο παιχνίδι που το ορίζει ο χρόνος. Και ο χρόνος έχει τη δική του λογική, που πολύ συχνά διαφέρει ριζικά από τη συνηθισμένη λογική των ανθρώπων. Και εναπόκειται στην πνευματική μας οξυδέρκεια να αποκρυπτογραφούμε κάθε φορά τη σχέση της κίνησης και της ακινησίας. Ή ακόμα πιο κοντά στα καθ’ ημάς, τη σχέση της καινοτομίας και της παράδοσης.
Η γεωπολιτική ακινησία. Μια απλή ερώτηση: Τα σύνορα σήμερα στον 21ο αιώνα αλλάζουν πιο συχνά απ’ ό,τι σε παλαιότερες εποχές; Και η απάντηση είναι επίσης απλή: Όχι. Τα σύνορα πλέον επιδεικνύουν μια παράξενη σταθερότητα. Στα πρώτα 20 χρόνια του αιώνα μας ελάχιστες συνοριακές μεταβολές έλαβαν χώρα παγκοσμίως. Την εποχή του εμφυλίου στη Συρία, πολλοί προανήγγειλαν αλλαγές στα σύνορα και μερικοί ακόμα και σήμερα επιμένουν. Το χαλιφάτο κατέρρευσε, αλλά τα σύνορα επανήλθαν στα πρότερα όρια τους. Και φυσικά κουρδικό κράτος δεν δημιουργήθηκε. Μέσα σ’ αυτό το σταθερό περιβάλλον, οι μεγάλες δυνάμεις συνεχίζουν να ασκούν επιρροή όπου μπορούν κι όπου θεωρούν ότι τα συμφέροντα τους θίγονται. Αλλά η σύγκρουση συμφερόντων έχει τελείως διαφορετικό χαρακτήρα απ’ ότι είχε πριν πενήντα ή εκατό χρόνια. Και δεν είναι τόσο το τέλος του ψυχρού πολέμου που οδήγησε στη γεωπολιτική ακινησία, όσο το οριστικό τέλος της αποικιοκρατίας που εξελίχθηκε στα πρώτα 30-35 χρόνια μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Στις μέρες μας καμιά μεγάλη ή μικρή χώρα δεν δείχνει να έχει διάθεση να εισβάλει σε κάποιον γείτονα. Και κρατίδια που de facto είναι ανυπεράσπιστα σηκώνουν τη σημαία τους χωρίς κανένα πρόβλημα και κανένα φόβο. Παρ’ όλη αυτή τη μεγάλη αλλαγή, οι γεωπολιτικές αναλύσεις συνεχίζουν να στηρίζονται στα παλιά δεδομένα της γεωπολιτικής αναταραχής. Και δεν παίρνουν καθόλου υπ’ όψη τους τη γεωπολιτική ακινησία που έχει επικρατήσει τις τελευταίες δεκαετίες.
Το διαζύγιο της πολιτικής με την οικονομία. Όταν ο κόσμος αλλάζει, το πιθανότερο είναι να μην το πάρουμε χαμπάρι αμέσως. Αυτή η χρονοκαθυστέρηση είναι φυσιολογική, αλλά οδηγεί καθημερινά σε λάθος εκτιμήσεις και σε λάθος συμπεράσματα. Η μεγάλη πλειοψηφία των αναλυτών πιστεύει ότι μια πολιτική απόφαση έχει την ίδια ισχύ σήμερα με αυτή που είχε στο παρελθόν. Δεν είναι όμως έτσι. Η οικονομία έχει αυτονομηθεί σε μεγάλο βαθμό και οι όποιες πολιτικές αποφάσεις δεν είναι πλέον εύκολο να της επιβληθούν. Γι’ αυτή τη μεταβολή υπάρχει μια πραγματική αιτία. Η μεγάλη δύναμη που απέκτησαν οι αγορές εις βάρος των κρατών-εθνών. Αυτή η μετακίνηση πλούτου είναι ιστορικά πολύ πρόσφατη. Και σήμερα δεν υπάρχει κράτος – ισχυρό ή αδύναμο – που να μην χρηματοδοτείται εκδίδοντας ομόλογα. Και αυτή η ευθεία εξάρτηση από τον δανεισμό είναι που υποβαθμίζει την αξία των πολιτικών αποφάσεων. Ένα κράτος αποκλεισμένο από τον δανεισμό, δηλαδή από τις αγορές, δεν μπορεί να επιβιώσει σήμερα. Αυτό το δεδομένο έχει αλλάξει την εικόνα του κόσμου σε σχέση με το παρελθόν. Έχει αλλάξει και τις ίδιες τις αντιθέσεις που τον κινούν προς το μέλλον. Σήμερα λοιπόν η κύρια αντίθεση που κινεί την Ιστορία, δεν είναι όπως παλιά η αντίθεση του σοσιαλισμού με τον καπιταλισμό. Αλλά είναι η αντίθεση ανάμεσα στα κράτη-έθνη και στον νεοφυή πλούτο των αγορών. Όλες οι άλλες αντιθέσεις που συζητιούνται είναι δευτερεύουσες και εξαρτώνται από την κύρια. Οι αγορές είναι ένας πλούτος χωρίς σύνορα και τα κράτη-έθνη είναι οντότητες που επιδιώκουν την ανεξαρτησία τους και τη διατήρηση της ταυτότητας τους. Το πώς θα εξελιχθεί αυτή η συνύπαρξη μένει να το δούμε. (αυτό το θέμα έχει αναλυθεί διεξοδικά πριν κάποια χρόνια σ’ αυτή τη στήλη, στα ανεπίκαιρα)
Το ισχυρότερο νόμισμα του κόσμου. Το έχουμε αναλύσει και στο παρελθόν, αλλά πρέπει να το υπενθυμίζουμε τακτικά. Το ισχυρότερο νόμισμα του κόσμου είναι η εμπιστοσύνη. Η εμπιστοσύνη στις συναλλαγές πάντα είχε δεσπόζουσα θέση στις κοινωνίες, αλλά τώρα που ζούμε στον αστερισμό των αγορών και των ομολόγων, αυτό το νόμισμα έχει ισχυροποιηθεί ακόμα παραπάνω. Έχει γίνει κυρίαρχο και έχει ξεπεράσει κατά πολύ την ισχύ όλων των άλλων νομισμάτων. Το κίνητρο για να προσέλθει το άυλο χρήμα των αγορών είναι η εμπιστοσύνη ότι τα λεφτά που θα επενδυθούν δεν θα χαθούν στο μέλλον. Το κριτήριο για μια τοποθέτηση είναι ο βαθμός ασφάλειας και η μείωση του ρίσκου. Οι κερδοσκόποι, που δολοπλοκούν, σορτάρουν και επιδιώκουν μεγάλα κέρδη και γρήγορα, αποτελούν ένα μικρό ποσοστό των αγορών. Οπότε είναι άστοχο και λαθεμένο να τις δαιμονοποιούμε στο σύνολο τους. Αντίθετα μπορούμε να πούμε ότι οι αγορές εμμέσως τσεκάρουν τις δυνατότητες μιας οικονομίας. Αν είναι παραγωγική και εν δυνάμει ευημερούσα αποταμιεύει εμπιστοσύνη. Αν όχι, τότε το «χρήμα» της γυρίζει τη πλάτη. Όσες πολιτικές συμφωνίες κι αν κάνουμε. Όση πολιτική υποστήριξη κι αν έχουμε. Όσους πολιτικούς ελιγμούς κι αν επιχειρήσουμε.
Τα σύνορα και ο διεθνισμός. Κι εδώ το παιχνίδι των αντιφάσεων παίζει πρωτεύοντα ρόλο. Αν κάποιος πει ότι υπερασπίζεται τα σύνορα μέχρι τελευταίας ρανίδας και ταυτόχρονα ότι είναι διεθνιστής θα τον περάσουν για τρελό. Γιατί με την τρέχουσα λογική κανείς δεν μπορεί να είναι και όρθιος και καθιστός την ίδια στιγμή. Οπότε ο παραδοσιακός ορθολογισμός μας υποχρεώνει να διαλέξουμε στρατόπεδο, ενδεχομένως ανοίγοντας τη πύλη του φανατισμού. Τα σύνορα από μόνα τους γεννούν την ξενοφοβία και ο διεθνισμός από μόνος του ισοπεδώνει πολιτιστικές διαφορετικότητες και απορρίπτει σύμβολα, παραδόσεις και ταυτότητα. Ίσως είναι πολύ πρόωρο να ζητήσουμε από κάποιον να υπερασπίζεται τη πατρίδα με πάθος και ταυτόχρονα να βλέπει τον πλανήτη μας χωρίς σύνορα. Πρέπει να το πάρουμε απόφαση ότι είναι μακρύς ο δρόμος. Θα πρέπει να περιμένουμε πολύ ακόμα μέχρι η πατρίδα και ο διεθνισμός να αποκτήσουν ίση αξία στην ανθρώπινη σκέψη και να μην εχθρεύεται το ένα το άλλο. Θα πρέπει να περιμένουμε πολύ ακόμα μέχρι να μπορούμε να αγκαλιάζουμε τον κόσμο όλο και ταυτόχρονα να μας συγκινεί και να μας κάνει υπερήφανους η σημαία μας.
Malea Emma Tjandrawidjaja. Η Μαλέα γεννήθηκε το 2011 στις ΗΠΑ. Η καταγωγή της είναι από την Ασία και ανήκει στην κίτρινη φυλή. Η χώρα αυτή κατοικείται απ’ όλες τις φυλές του κόσμου. Όλοι τη θεωρούν πατρίδα τους κι ας κατέφθασαν εκεί από άλλες ηπείρους. Για όλους αυτούς ανεξάρτητα από χρώμα, φυλή ή καταγωγή, η σημαία και ο εθνικός τους ύμνος είναι κάτι πολύ σημαντικό και σεβαστό. Πριν από κάθε αθλητικό γεγονός ακούγεται ο ύμνος, αλλιώς το ματς δεν αρχίζει. Κι επειδή σέβονται την ουσία κι όχι τον τύπο, ο ύμνος έχει ακουστεί σε δεκάδες μουσικές παραλλαγές κι όχι μόνο ως εμβατήριο. Πριν λίγο καιρό στο Λος Άντζελες ένα μικρό κοριτσάκι, η Μαλέα Έμμα τραγούδησε σε ένα ποδοσφαιρικό στάδιο, ενώπιον χιλιάδων θεατών τον ύμνο στη δική της παραλλαγή (υπάρχει στο youtube). Χειροκροτήθηκε με θέρμη. Σ’ εκείνη τη χώρα είναι καλοδεχούμενος όποιος επιθυμεί να την κάνει πατρίδα του, αλλά δεν είναι καλοδεχούμενος όποιος προσέρχεται για να την περιφρονήσει.
Εκτός εποχής. Η ανθρωπότητα χρωστάει πολλά σ’ αυτούς που κάθισαν στα αριστερά έδρανα της γαλλικής εθνοσυνέλευσης το 1789. Χρωστάει πολλά και σε όσους οραματίστηκαν και πάλεψαν για τον σοσιαλισμό αργότερα. Χρωστάει επίσης πολλά σε όσους έκαναν στροφή μετά τον πόλεμο και αναζήτησαν έναν σοσιαλισμό στηριγμένο στην ελευθερία και στη δημοκρατία. Αλλά τώρα η σοσιαλδημοκρατία και η αριστερά είναι εκτός εποχής. Και θα έρθει η στιγμή που για να είσαι ουμανιστής δεν θα είναι απαραίτητο να είσαι αριστερός ή σοσιαλιστής ή σοσιαλδημοκράτης.
Η προγραμματική σύγκλιση και οι καρέκλες. Επειδή δεν φαινόταν λογικό η αριστερά να τα βρει με ένα κόμμα ακροδεξιό, βγήκε το συμπέρασμα ότι επρόκειτο για μια τυχοδιωκτική σύγκλιση που απέβλεπε στις καρέκλες της εξουσίας. Δεν είναι όμως έτσι. Ο ΣΥΡΙΖΑ και οι ΑΝΕΛ ξεκίνησαν με μια πολύ συγκεκριμένη προγραμματική προσέγγιση. Είχαν δύο ξεκάθαρα διατυπωμένους στόχους. Την κατάργηση των μνημονίων και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Αυτό είχαν στο μυαλό τους στην αρχή κι αυτό διακήρυτταν. Μόνο που η πραγματικότητα δεν ενδιαφέρεται με το τι έχει στο μυαλό του ο καθένας. Έτσι τελικά αντί να διώξουν τα μνημόνια εγκλωβίστηκαν κι οι ίδιοι σ’ ένα δικό τους. Και οι ηθικοπλαστικές κορώνες κατά της διαφθοράς έφεραν μηδενικά αποτελέσματα. Όλη η χώρα γνωρίζει πλέον ότι οι δύο πυλώνες της προγραμματικής προσέγγισης δεν άντεξαν στη δοκιμασία της πραγματικότητας. Γιατί η πραγματικότητα προσμετράει μόνον αυτό που τελικά γίνεται και γυρίζει τη πλάτη σε αερολογίες που καμιά σχέση δεν έχουν μαζί της. Κι όταν ο σχεδιασμός για το μέλλον βασίζεται μόνο σε ωραία και υπερφίαλα λόγια, τότε προκύπτουν αυταπάτες και αποκαλύπτονται ψευδαισθήσεις. Η συνέχεια είναι προφανής. Η αναπόφευκτη παρακμή.
Από την αθωότητα στην ενοχή. Όλοι ξεκινάμε τη ζωή μας ως αθώα βρέφη. Ανυπεράσπιστα και αξιαγάπητα στην αγκαλιά της μητέρας. Ακόμα κι ο πιο αποτρόπαιος δολοφόνος και ο πιο αποκρουστικός άνθρωπος ήταν κάποτε ένα αθώο βρέφος. Η πορεία από την αθωότητα στην ενοχή είναι μια περιπέτεια. Όλοι οι ένοχοι ήταν κάποτε αθώοι. Αλλά η πρότερη αθωότητα δεν μπορεί να ακυρώσει την ενοχή που προέρχεται από ειδεχθείς πράξεις.
Η ανικανότητα ως τρόπος σκέψης. Ο κάθε άνθρωπος έχει πολύ περισσότερες ικανότητες απ’ ότι δείχνουν οι πράξεις του. Μπορεί να έχουμε δίκιο να αποκαλούμε κάποιον ανίκανο, όταν μονίμως τα κάνει όλα μαντάρα. Δεν έχουμε όμως δίκιο να πιστεύουμε ότι αυτός ο άνθρωπος είναι εκ φύσεως ανίκανος. Η ανικανότητα δεν είναι μόνιμο χαρακτηριστικό, αλλά μπορεί να ανατραπεί αν αλλάξει ο τρόπος σκέψης. Αν ο τρόπος σκέψης απαλλαγεί από αγκυλώσεις τότε η αποτελεσματικότητα βελτιώνεται ταχύτατα και ο ανίκανος άνθρωπος γίνεται αγνώριστος.
Η αυτοκριτική. Πολλοί ζητάνε από πολλούς να κάνουν την αυτοκριτική τους. Κι αν ακούσουν μια ομολογία λαθών μένουν ευχαριστημένοι. Η καλύτερη αυτοκριτική όμως είναι οι μελλοντικές πράξεις κι όχι τα τωρινά λόγια. Τα λόγια ποτέ δεν άλλαξαν τον κόσμο. Μόνον οι πράξεις.
ΥΓ. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο Κολλέγιο Αθηνών, έδιναν το τετράδιο σημειώσεων και μελέτης. Στο οπισθόφυλλο είχε ένα σχόλιο: «Αυτή η επιστολή είναι πιο μακροσκελής απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί δεν είχα το χρόνο να την κάνω συντομότερη».
Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr