Πολλά Νομίσματα αλλά λίγο Χρήμα, του Ηλία Καραβόλια

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην καταλαβαίνει ότι καταργούνται σιωπηλά θέσεις εργασίας λόγω της πανδημίας και ότι τα πάντα θα γίνονται πλέον από το smartphone και το laptop. Οι ουρές μειώνονται παντού και οι συναλλαγές πρόσωπο με πρόσωπο, το ίδιο επίσης. Η Εργασία μοιάζει μετά την έναρξη της πανδημίας (και την σχεδόν παγκόσμια καραντίνα που παραδόξως δεν επαναλαμβάνεται ενώ τα κρούσματα είναι πολύ περισσότερα) να έχει μετακομίσει από την αληθινή στην ψηφιακή ζωή. Και κάποιοι λένε ότι αυτό σαν γεγονός, ο ψηφιακός μετασχηματισμός δηλαδή της καθημερινής ζωής, θα είναι κάτι ευχάριστο και κοινωνικά ωφέλιμο φαινόμενο μακροπρόθεσμα.

Ας σοβαρευτούμε. Η Οικονομία μεταφέρθηκε στις οθόνες ενώ το χρήμα λιγοστεύει από την ζωή μας και έχει αντικατασταθεί από τα data μας και από τα ψηφιακά νομίσματα, κρυφά και φανερά. Το μόνο Ζωντανό Νόμισμα (βλ.το ομώνυμο βιβλίο του Κλοσόφσκι απο εκδ. Πλέθρον) είναι πλέον το καθυποταγμένο σώμα μας. Αυτό της βιοπολιτικής που επιτάχυνε η πανδημία (και ταυτόχρονα βοήθησε στο να ξεφουσκώσει το οικονομικό σύστημα που είχε σχεδόν φρακάρει). Το νόμισμα ως μέσο ανταλλαγής εξαφανίζεται στο Συμβολικό, απωθείται ως σύμβολο και δεν παραμένει στο Πραγματικό, αφού απλά το βλέπουμε αλλά δεν το πιάνουμε, δεν το αισθανόμαστε. Είναι νόμισμα που δεν εκπέμπει συναίσθημα. Εκτοπίζεται στο Συλλογικό Φαντασιακό μετατρεπόμενο σε ψηφία/σύμβολα και εγγεγραμμένο σε ψηφιακά λογιστικά κατάστιχα στο smartphone, την προέκταση του χεριού μας. Ενώ η τσέπη είναι η σπηλιά, η κρυψώνα του χρήματος στο σώμα μας.

Αναρωτιέμαι όμως: υπάρχουν άραγε μελέτες που δείχνουν ότι εκτός από την εμφανή στροφή στις ψηφιακές συναλλαγές λόγω πανδημίας, οφείλεται και αλλού (πχ. στην πτώση μισθών/εισοδημάτων και στην υπερσυσσώρευση από λίγους) η επίσης εμφανής και μάλλον στοχευμένη εξαφάνιση των μετρητών από την ζωή μας ; Ποιές συμπεριφορικές αναλύσεις θα μας δώσει ως απάντηση η οικονομική επιστήμη όσον αφορά την αντιληπτική μας νοημοσύνη για την πραγματική αξία του χρήματος όταν αυτό είναι σε ψηφία στις οθόνες και όχι στις τσέπες μας; Μήπως το mobile banking ενώ μας διευκολύνει την ζωή συμβάλλει μερικώς και στην απώθηση της ηδονής που ενσωματώνει το χαρτονόμισμα στο χέρι; (ΣΗΜ: Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν ο Σάιλοκ του Σαίξπηρ, στον Έμπορο της Βενετίας, έβλεπε αντί τα χρυσά νομίσματα ένα ψηφιακό πορτοφόλι! Άραγε τι θα έκανε ; Και αν ο Μπατάιγ είχε στο μυαλό του τα ψηφία σε μια οθόνη όταν έγραφε το ”Καταραμένο Απόθεμα”)

Και πάμε στο επίκαιρο ως αφορμή. «Είναι καθήκον μας να διαδραματίσουμε ενεργό ρόλο στο να βρεθεί ισορροπία στα υπέρ και κατά των καινοτόμων λύσεων στις πληρωμές έτσι ώστε το χρήμα να συνεχίσει να εξυπηρετεί τους Ευρωπαίους». Τάδε έφη η επικεφαλής της ΕΚΤ για την απόφαση της να προχωρήσει στην έκδοση του ψηφιακού ευρώ. Όπως το ακούσατε: το χρήμα να συνεχίσει να εξυπηρετεί τους Ευρωπαίους. Δεν θα κουράσω με την τεχνοκρατική ανάλυση και τους τραπεζικο-νομικούς όρους που διέπουν την φιλοσοφία του εγχειρήματος. Η έκθεση που κυκλοφόρησε πρόσφατα παρουσιάζει το εγχείρημα ως αναγκαίο αντιστάθμισμα στο φαινόμενο των κρυπτονομισμάτων, των ψηφιακών νομισμάτων, και των λοιπών χρηματοοικονομικών καινοτομιών περί του χρήματος. Λέει στο σκεπτικό της ότι πρόκειται για δημόσιο αγαθό, με δωρεάν πρόσβαση για όλους και μηδενικό κίνδυνο.

Ούτε εδώ θα μείνω καθώς αυτό οφείλει η Οικονομική Επιστήμη να το ψάξει σε βάθος χρόνου. Αλλά ας μην χαθούμε σε αυτά. Και ας με συγχωρέσουν οι μακροοικονομολόγοι φίλοι μου που δεν θα ορίσω εδώ το τι σημαίνει χρήμα ως δημόσιο και ως ιδιωτικό αγαθό ( σκοπός, ποσότητα και κυκλοφορία του), τι σημαίνει νόμισμα, τι σημαίνει μέσο πληρωμών. Αυτά είναι καταγεγραμμένες θεωρίες σε ιερά βιβλία (σημ: και τα βιβλία αυτά δεν θέλουν εσκεμμένα κάποιοι να τα διαβάζουμε).

Η μεγάλη εικόνα όμως είναι ότι ζούμε ως ανθρωπότητα μια ιστορική μεταβολή. Πρόκειται για την εποχή της καθολικής επικράτησης του γνωστού ολιγοπωλίου που ελέγχει τις κοινωνίες και τις οικονομίες. Είμαστε στο αποκορύφωμα του ψηφιακού ιμπεριαλισμού ως ανώτατο στάδιο της ολιγοπωλιακής δομής ελέγχου των ροών κεφαλαίων και δεδομένων στο internet. Και ταυτόχρονα έχουμε το φαινόμενο της μείωσης των αμοιβών λόγω της απαξίωσης της εργασίας. Ενα φαινόμενο που κρύβει καλά τους κινδύνους του κάτω απο την περίφημη έννοια: εξ αποστάσεως απασχόληση. Δυστυχώς όμως μάλλον εξ αποστάσεως γίνεται και το χρήμα αφού μισθός και εισοδήματα παθαίνουν καθίζηση σταδιακά.

Σήμερα όμως που απαξιώνεται το ανθρώπινο μυαλό και που σχεδόν καταργούνται κάποια απο τα παλιά εθνικά νομίσματα( χωρών που είχαν εκδοτικό προνόμιο άρα και ανεξαρτησία) όλα ακούγονται όμορφα στον δήθεν αγγελικά πλασμένο κόσμο ενός εναλλακτικού οικονομικού μέλλοντος: bitcoin, ethereum και κάπου 4,000(!) κρυπτονομίσματα. Η Facebook θα λανσάρει το  libra, η Google και η Αmazon το σκέφτονται επίσης για κάτι δικό τους (αφού όλοι αυτοί οι κολοσσοί σχεδόν λειτουργούν σαν τραπεζικά ιδρύματα).

Τώρα λοιπόν έχουμε και τις κεντρικές τράπεζες να μπαίνουν στο συλλογικό φαντασιακό του συστήματος: το ψηφιακό ευρώ, το ψηφιακό γουάν (και οσονούπω μάλλον και το δολάριο). Kαι όλα αυτά να στηρίζονται σε περιβάλλοντα υποστήριξης (λογισμικά) φτιαγμένα στα εργαστήρια της χρηματοοικονομικής μηχανικής των νέων συστημάτων λειτουργίας της νομισματικής κυκλοφορίας. Οι σύγχρονοι θεσμοί και θεματοφύλακες έχουν πλέον νέα ονόματα : FinTech, Blockchain, DeFi, DApps. Δεν ακούγονται ωραία όλα αυτά; Δεν είναι το λαμπρό μέλλον που μας έταξε η τεχνολογία και το διαδίκτυο;

Την ώρα που η Εργασία αντικαθίσταται από τα λογισμικά, τους αλγόριθμους, τα ρομπότ και κυρίως τον άυλο χρυσό της διαδικτυακής οικονομίας ( data), η τραπεζική και χρηματο- πιστωτική βιομηχανία εμφανίζεται να επιχορηγεί την κυκλοφορία εντός των δικτύων ολοένα και περισσότερων νομισμάτων. Ζούμε την μεγάλη σύμπραξη: τράπεζες και διαδικτυακό ολιγοπώλιο εγκρίνουν από κοινού την κυκλοφορία εναλλακτικών νομισμάτων ώστε να κερδίζουν ως μεσάζοντες αλλά και εκκαθαριστές μαζί, από τις ολοένα και αυξανόμενες ιντερνετικές συναλλαγές. Την ίδια ώρα οι κεντρικές τράπεζες ενθαρρύνουν την έκδοση ψηφιακού χρήματος και έτσι μειώνουν την κυκλοφορία των μετρητών που εκδίδουν σε περίοδο αρνητικών επιτοκίων (γεγονός που χρήζει πολλαπλής ερμηνείας για τους στόχους τους όπως πληθωρισμός, επιτόκια, κτλ)

Ποια είναι η πραγματική αιτία για όλα τα παραπάνω ; Όσο περισσότερη εργασία εκτελούν οι μηχανές (τα λογισμικά δηλαδή) τόσο λιγότερο θα αμοίβεται το ανθρώπινο κεφάλαιο. Γιατί η σύγχρονη αμοιβή δεν αφορά τον σκεπτόμενο εργαζόμενο αλλά τον απρόσωπο εξειδικευμένο χρήστη των συστημάτων στα δίκτυα. Τον δε μισθό του θα μπορούν να τον πληρώνουν οι εργοδότες επιλέγοντας μεταξύ εύηχων και δήθεν φθηνών σε πρόσβαση εναλλακτικών νομισμάτων αφού και αυτοί θα εθιστούν να πιστεύουν ότι αυτό το νέο χρήμα θα κοστίζει λιγότερο-ειδικά σήμερα που έχουμε αρνητικά επιτόκια.

Ας μην γελιόμαστε :η ψηφιακή έκδοση του χρήματος φαίνεται ξεκάθαρα ότι δεν θα έχει την απαιτούμενη νομισματική βάση(άρα και νομιμοποίηση για βιώσιμη κυκλοφορία του) αλλά κυρίως δεν θα έχει την πραγματική αξία αναπαράστασης των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων. Γιατί όσα νομίσματα και αν μας γεμίσουν στις οθόνες και στα ψηφιακά μας πορτοφόλια ένα είναι το αναμφισβήτητο γεγονός : το πραγματικό χρήμα λιγοστεύει και η αξία του μειώνεται στον ίδιο σχεδόν ρυθμό που απαξιώνεται η ανθρώπινη εργασία και το μυαλό μας…