Ο Ηλίας Καραβόλιας είναι Οικονομολόγος με ειδίκευση Γενικής Θεωρίας και Οικονομικής Πολιτικής. Κατέχει Master of Arts από το European Institute of Philosophical Anthropology
Επισκεφθείτε τη νέα ιστοσελίδα μας
Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ο Μισέλ Φουκώ στρέφει το ενδιαφέρον του από την Εξουσία (κυβερνολογική, πανοπτικό, εγκλεισμός) στο Υποκείμενο( μέριμνα εαυτού, σεξουαλικότητα). Αυτή η μετατόπιση της οπτικής του δεν είναι άσχετη με την φιλοσοφική λιτότητα της σκέψης του( είχε ήδη γίνει γνωστός με το «Επιτήρηση και Τιμωρία» και με την «Ιστορία της Τρέλας»).
Ο Φουκώ ασχολείται λοιπόν με την πολιτική ιστορία του υποκειμένου αφού η μέριμνα για τον εαυτό, η αυτοδιακυβέρνηση και η σεξουαλικότητα, έχουν ήδη παγιωθεί στις διαλέξεις του ως βασικοί άξονες διδασκαλίας.
Ο γάλλος φιλόσοφος ενδιαφέρεται παράλληλα για τον «κρυμμένο εαυτό» και της σύγχρονες τεχνικές υποκειμενοποίησης. Στις πολύ σπουδαίες παραδόσεις του στο Κολέγιο της Γαλλίας για την « Γέννηση της Βιοπολιτικής» ουσιαστικά διαισθάνεται από τότε την ισχυρή νεοφιλελεύθερη επιρροή στο Πραγματικό.
Αφού συλλαμβάνει την έννοια της βιοπολιτικής μεταθέτει το ενδιαφέρον του στην ανάλυση της βιοεξουσίας. Με αυτές τις προσεγγίσεις ο Φουκώ καθιστά το υποκείμενο απότοκο μιας «πολιτικής οικονομίας της υπακοής και της υποταγής». Στο μυαλό του Γάλλου στοχαστή το νεοφιλελεύθερο υποκείμενο αναζητά την εσωτερική του αλήθεια, και αναμετράται με την επιθυμία του, μέσα από τον Άλλο.
Ουσιαστικά στον νεοφιλελεύθερο βιοπολιτικό καπιταλισμό που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ‘70, το σύστημα της βιοεξουσίας έγινε ο προνομιακός διαχειριστής των αιτημάτων ευζωίας του υποκειμένου. Η «απόλαυση», που είχε ήδη περιγραφεί από τον Λακάν, έγινε το νέο σημαίνον της προσαρμογής του ατόμου στο σύστημα με στόχο την βελτιστοποίηση των συνθηκών της ζωής. Ο Φουκώ λέει ότι η υποκειμενοποίηση περνάει « μέσα από ένα βιορυθμιζόμενο κύκλωμα δοσολογημένης απόλαυσης»( οι δόσεις λοιπόν του συστήματος λειτουργούν από τότε : επιθυμία- κατανάλωση- χρέος).
Ο Φουκώ στην ουσία προειδοποιεί τότε τους θεωρητικούς οπαδούς της ψυχανάλυσης για το χαμένο στοίχημα της «παρέμβασης»στις διαδικασίες υποκειμενοποίησης . Και αυτό γιατί η ψυχανάλυση αντικαθιστά για αυτόν την εξομολόγηση. Και το δηλώνει κατηγορηματικά σε πολλές διαλέξεις του, όχι κατ ανάγκην για να αποδομήσει την ψυχανάλυση αλλά για να δείξει ότι το αποτέλεσμα της είναι «η παγίωση μιας ταυτότητας για το υποκείμενο».
Ουσιαστικά ο γάλλος στοχαστής ήταν αυτός που μεταπολεμικά μας εισήγαγε στον «αδηφάγο κόσμο της βιοπολιτικής», ως υποκείμενα που ζούν την «χρεοκοπία της πατρικής λειτουργίας» αλλά ταυτόχρονα αναζητούν την μόνιμη πατερναλιστική ασπίδα των φαντασιακών θεσμών. Κανένας Νόμος και κανένας «φαλλός» δεν εμποδίζουν τον Φουκώ να δεί την επιθυμία ως εγγραφή στο συλλογικό ασυνείδητο.
Ο συμβολικός Άλλος θα είναι πλέον παντού. Ειδικά σήμερα, εποχή της υπερ-υποκειμενοποίησης (υπερδικτύωση, υπερκατανάλωση, υπεραπόλαυση, υπερεπικοινωνία), συγχέονται μέσα μας «συμβολικοί πυλώνες» : Νόμος, Πατέρας, Άλλος. Ο γάλλος διανοητής στο ώριμο έργο του « Για την διακυβέρνηση του εαυτού» καταφέρνει να αποδράσει από αυτή την σύγχυση. Και δεν δραπετεύει μέσω της κλασικής οδού της φροϋδικής θεώρησης. Μας αποδεικνύει ότι το υποκείμενο «δια-κυβερνάται και αυτό-κυβερνάται ταυτόχρονα» οπότε και εμπλέκεται με τις ασυνείδητες επενδύσεις της κοινωνικής επιθυμίας. Αξίζει δε να γνωρίζουμε ότι για τον ίδιο «η αρτηρία της βιοεξουσίας ονομάζεται ταυτότητα».
Ο Φουκώ πρέπει να μελετηθεί για πολλά. Κυρίως όμως γιατί έδωσε νωρίς στον κόσμο της διανόησης το περίγραμμα του βιοπολιτικού μηχανισμού : την εξωτερική ρύθμιση ατομικών συνειδήσεων και συμπεριφορών.
Στην «Γέννηση της βιοπολιτικής» μας λέει κάπου ότι «προσπαθούμε να γλυτώσουμε το τίμημα της πραγματικότητας και του επίκαιρου(…) με την μεγάλη φαντασίωση του παρανοικού και καταβροχθιστικού Κράτους(…) Η φοβία του Κράτους κυκλοφορεί σήμερα σε τόσο ποικίλλες μορφές της σκέψης μας». Πρόκειται για μια σημαντική στοχαστική παρατήρηση αφού στη σημερινή δυστοπική εποχή που διανύουμε, το Κράτος είναι εντελώς «μέσα στο κεφάλι μας».
Διανοητές σαν τον Μισέλ Φουκώ μας δίδαξαν ποιες φαντασιακές σταθερές αναφοράς έχει παγιώσει το υποκείμενο στο ιστορικό του ασυνείδητο, ποιους συμβολικούς Νόμους έχει δοκιμάσει να παραβιάσει, πέρα και έξω από την κλασική οιδιπόδεια «μηχανική» ερμηνευτική. Μας θυμίζει ότι ψάχνουμε μεν σήμερα τον Εαυτό μέσα στον Άλλο αλλά δεν παύουμε να είμαστε άτομα μέσα στο σύνολο(ακόμη και αν αυτό είναι ψηφιακό….)