Ο Δρόμος του Μαρτυρίου και το Μανδήλιο της Βερονίκης, της Ελπίδας Νούσα

Ελπίδα Νούσα

“Καταπονημένος απ᾿ του Σταυρού το βάρος

ο βασιλιάς των Ουρανών με του ταπεινού το θάρρος ήρθε, 

πατρική μου γη να σε διασχίσει

κι ολόκληρη απ’ άκρη σ’ άκρη να σ’ ευλογήσει…”

Στην πορεία από το Πραιτώριο ως το Γολγοθά, γνωστή και ως Οδός του Μαρτυρίου (Via Dolorosa) που και σήμερα αναπαρίσταται τελετουργικά, ο Χριστός έκανε 14 στάσεις.

Σύμφωνα με την παράδοση της Δύσης στην 6η στάση του φανερά καταβεβλημένου Ιησού με το κεφάλι να στάζει αίμα και ιδρώτα, σκούπισε το πρόσωπο μια γυναίκα με το μεταξωτό μαντήλι της.. Το σπίτι της ήταν εκεί κοντά και τ’ όνομά της, Βερονίκη. Στο μαντήλι της αποτυπώθηκαν θαυματουργικά τα χαρακτηριστικά του Ιησού, γνωστό σήμερα ως  “Μανδήλιο της Βερονίκης”.

Ετυμολογικά, το όνομα Βερονίκη προέρχεται από το λατινικό “Vera=αληθινή” και την ελληνική λέξη “εικόνα”, που το Μεσαίωνα δήλωνε την αληθινή απεικόνιση του Ιησού.

Το Μανδήλιο της Βερονίκης αποκαλείται και  Sudarium απο τη λατινική λέξη για τον ιδρώτα(suda).

“Via Crucis-Η πορεία προς το Γολγοθά” τιτλοφορεί ο Φραντς Λιστ ένα από τα ελεύθερης τονικότητας θρησκευτικά έργα του  για μικτή χορωδία, σολίστ και εκκλησιαστικό όργανο (αργότερα ο συνθέτης το μετέγραψε και για πιάνο).

Είναι έργο της ωριμότητας του Λιστ, που γράφτηκε στην Ιταλία την περίοδο 1878-1879 και λέγεται πως ο μουσουργός το εμπνεύστηκε από την σειρά υδατογραφιών του  Johann Friedrich Overbeck με απεικονίσεις των Στάσεων του Χριστού στη διαδρομή του προς το Γολγοθά.

Το έργο συνδυάζει Λουθηρανικά χορικά με μελωδίες εμπνευσμένες από χορικά του Μπαχ, ενώ κατανυκτικότατα είναι και τα μέρη με σόλο όργανο, όπου ακολουθώντας  λιτή αρμονική γραμμή ο Λιστ καταφέρνει να  αποδώσει τα 14 στάσιμα της  πορείας, συμπληρωμένα από έναν εισαγωγικό ύμνο.

Το έργο  καθηλώνει με την πνευματικότητά του κι αποπνέει συγκλονιστική γαλήνη, θεϊκή ηρεμία, με τα μουσικά εκφραστικά μέσα δυναμικής και αρμονίας να δηλώνουν  την επίγνωση της αποστολής του  Υιού του Θεού.

Απόλυτα λιτή και με εσωτερικότητα η Λιστ-ική γραφή, εκφράζει αλληγορικά τον ψυχικό Γολγοθά τον οποίο διανύει κάθε άνθρωπος κουβαλώντας το δικό του Σταυρό.

Πρόκειται για έργο εξαιρετικό και είναι κρίμα που ο Λιστ δεν το είδε ποτέ δημοσιευμένο ή δεν το άκουσε να εκτελείται, αφού παρουσιάστηκε για πρώτη φορά την Μεγάλη Παρασκευή του 1929 στη Βουδαπέστη, δηλαδή 50 χρόνια από την σύνθεσή του.

Η 6η Στάση αναπαριστά την συνάντηση με την Βερονίκη, που τού σκουπίζει με το πέπλο της το αιματοκυλισμένο πρόσωπο.

Με έντονη δραματικότητα και  αναδεικνύοντας το σκοτεινό δράμα, τo σόλο πληκτροφόρο κινείται αργά βηματικά και εισάγει το μυσταγωγικό χορωδιακό: “O Haupt voll Blut und Wunden – Ω, καθημαγμένη κεφαλή που μόλις λαβώθηκες” σε κείμενο του γερμανού θεολόγου και υμνωδού της μπαρόκ περιόδου, Paul Gerhardt, βασισμένου σε μεσαιωνικό, λατινικό ύμνο.

“Ω, καθημαγμένη κεφαλή που μόλις λαβώθηκες

γεμάτη πόνο και όλο περιφρόνηση,

Ω, κεφαλή, χλευαστικά στεφανωμένη
με ακάνθινο στεφάνι βασιλέα…”

Ο Λιστ, με μια επεξεργασία σπάνιας ομορφιάς σκαλίζει με σεβασμό τα σπλάχνα των συμβολισμών, αφουγκράζεται στα αμυδρά ίχνη των εικόνων τις θρησκευτικές του μνήμες, και στήνει με τα μουσικά του μέσα ένα εξαιρετικής χρωματικότητος διάλογο μαζί τους…Εντάσσει το κείμενο στην ατμόσφαιρα  που αρμόζει στο εξελισσόμενο δράμα. Το χορωδιακό του  διαπνέεται από μεγαλοπρέπεια, μα και θλίψη, εστιάζοντας στην έννοια της Αγίας, Μεγάλης Παρασκευής.

Οι ψυχές όλων μας συμπάσχουν και ακολουθούν τον Θεάνθρωπο στο μαρτυρικό Γολγοθά και τα Θεία Πάθη. Με ευλάβεια ας ανοίξουμε τις ψυχές μας για να αποδεχθούμε την αγάπη και την ελπίδα που απορρέει από την κορυφαία απόδειξη της χριστιανικής πίστης, τη Σταύρωση και την Ανάσταση!

[Είτε μόνος είτε σε συνεργασία με τους μαθητές του, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος φιλοτέχνησε  αρκετούς πίνακες με το θέμα, ανάμεσά τους και ο παραπάνω: “Η Βερόνικα κρατώντας το Μανδήλιο”, που εκτίθεται στο Μουσείο Σάντα Κρουζ του Τολέδο].

Liszt: “Via Crucis – Station VI – Sancta Veronica: