Ο Ηλίας Καραβόλιας είναι Οικονομολόγος με ειδίκευση Γενικής Θεωρίας και Οικονομικής Πολιτικής. Κατέχει Master of Arts από το European Institute of Philosophical Anthropology
Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος απο την γέννηση του μεγάλου στοχαστή Κορνήλιου Καστοριάδη (1922-1997). Η διανοητική εμβέλεια, η ριζοσπαστική σκέψη και η πολυεπίπεδη ευρυμάθεια του ανδρός( που εκ των πραγμάτων δεν χωράνε σε μια ανάρτηση )συντελούν ώστε η μελέτη του έργου του να παραμένει πάντα επίκαιρη και πρωτίστως χρήσιμη για την κατανόηση του δυστοπικού παρόντος. Πέρα από τα γνωστά μεγάλα έργα του (Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, Τα σταυροδρόμια του λαβύρινθου, Ο θρυμματισμένος κόσμος, Η άνοδος της ασημαντότητας, Χώροι του Ανθρώπου, κ.α.) κατά καιρούς εκδίδονται συλλογικοί τόμοι αφιερωμένοι στην σκέψη του αλλά και κάποιες ανέκδοτες διαλέξεις και συνεντεύξεις του.
Κυκλοφόρησε πρόσφατα απο τις εκδόσεις Αυτολεξεί το βιβλίο με τίτλο «Η κοινωνία ενάντια στη γραφειοκρατία : Τρείς συνεντεύξεις του Κορνήλιου Καστοριάδη». Πρόκειται για ένα έργο που συμπυκνώνει πολλά γνωστά αλλά και σχετικώς άγνωστα νοήματα της καστοριαδικής φιλοσοφίας. Αφορούν κυρίως την ώριμη περίοδο του μεγάλου στοχαστή, δηλαδή τις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Είναι συνεντεύξεις και διαλέξεις σε διάφορα περιοδικά, φόρουμ και συνέδρια, σε διαφορά μέρη του πλανήτη. Ο Καστοριάδης ήταν πάντα παρών σε εκείνα τα μέρη της γης όπου η σπίθα της αυτονομίας και της ριζοσπαστικής διαλεκτικής ξεπερνούσαν τα όρια της ακαδημαϊκής επικράτειας.
Στις τρείς αυτές συνεντεύξεις του( που μετέφρασαν με ιδιαίτερη προσοχή ο Αλέξανδρος Σχισμένος και η Ιωάννα-Μαρία Μαραβελίδη) ο Καστοριάδης δίνει απλές αλλά συγκεκριμένου νοήματος απαντήσεις σε εύστοχες ερωτήσεις ακτιβιστών, φοιτητών και μελών αυτόνομων κινημάτων της εποχής εκείνης.
Κατ ΄αρχήν ο αναγνώστης του εν λόγω βιβλίου θα πληροφορηθεί από τον ίδιο τον Καστοριάδη ότι καθ όλη την διάρκεια της θητείας του στον Ο.Ο.Σ.Α στο Παρίσι, ως οικονομολόγος, αρθρογραφούσε με ψευδώνυμο στο περιοδικό που είχε ιδρύσει με συντρόφους του (Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα). Επ αυτού περιγράφει ότι είχε το προνόμιο -μέσω αυτής της θέσης του στον καπιταλιστικό οργανισμό – της «προσωπικής επαφής με την μακροοικονομική πραγματικότητα». Μπορεί εκείνη η εποχή να ήταν, όπως λέει ο ίδιος «σαν θάνατος», ήταν όμως και η ουσιαστική αφορμή για να κάνει την στροφή στην φιλοσοφία και μετά στην ψυχανάλυση. Θα επιμείνω στις φράσεις εξομολόγησης του ίδιου του Καστοριάδη διότι εκπέμπουν ισχυρά σημαίνοντα σχετικά με το εύρος των γνώσεων και της διεπιστημονικής σύνθεσης στην σκέψη του.
Η διατριβή την οποία στόχευε να εκπονήσει στο Παρίσι, όταν πήγε για πρώτη φορά, αφορούσε το εξής θέμα : « Η οποιαδήποτε προσπάθεια για ένα ορθολογικά δομημένο φιλοσοφικό σύστημα οδηγεί σε αδιέξοδο, σε απορίες και σε αντινομίες». Έλεγε συχνά : «Με ελκύουν ορισμένοι φιλόσοφοι. Οι μεγάλοι τέσσερις : Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Καντ, Χέγκελ». Ενώ προβαίνει και στην εξής καταγγελτική δήλωση :«Κατηγορώ όλους τους φιλοσόφους επειδή αγνοούν την οντολογική κατάσταση της γλώσσας. Η γλώσσα είναι θέσμιση. Είναι ένα φανταστικό υπόδειγμα θέσμισης»
Πότε μιλώντας ως οικονομολόγος («δεν χρειάζεται να ανανεώσουμε την συλλογιστική για τις ανυπέρβλητες εσωτερικές αντιφάσεις στις πλούσιες ώριμες καπιταλιστικές χώρες») και πότε ως ιστορικός- ανθρωπολόγος και κοινωνιολόγος (« Ο καπιταλισμός προϋποθέτει ανθρωπολογικούς τύπους- γραφειοκράτη, δικαστή, εκπαιδευτικό – οι οποίοι είναι προκαπιταλιστικά προϊόντα») καταφέρνει να μας δείχνει την αδιαμφισβήτητη ευρυμάθεια του και την διεπιστημονική του συγκρότηση.
Σε μια από τις συνεντεύξεις του βιβλίου μαθαίνουμε αρκετά για τον ψυχαναλυτή Καστοριάδη. Λέει κάπου οτι «ο Φρόυντ μιλά πάντα για φαντασία αλλά ποτέ δεν κατονομάζει το θέμα». Και επίσης ότι « η δημιουργία είναι ποίηση». Ενώ τονίζει οτι «είναι δύσκολο να φτιάξει κανείς την δική του διανοητική βιογραφία με ενδελεχή και ειλικρινή τρόπο αφού εκτίθεται συνεχώς σε επιρροές που δεν γνωρίζει καν». Πρόκειται για νοηματικά φορτία που όταν διατυπώθηκαν προκάλεσαν πολλές ακαδημαϊκές συζητήσεις οι οποίες αντέχουν στο χρόνο και προάγουν το έργο της ψυχανάλυσης. Ο δε «πολιτικός» Καστοριάδης, μετά τις προσπάθειες στράτευσης σε διάφορα αγωνιστικά σχήματα, με τις ριζοσπαστικές θέσεις περιστρεφόμενες γυρω απο την έννοια του «ριζικού φαντασιακού», προφήτευε ουσιαστικά το σημερινό κατάντημα του ευρωπαϊκού ιδεώδους και της δήθεν σύγκλισης κοινωνιών-οικονομιών. Έλεγε χαρακτηριστικά ότι «πίσω από το προσωπείο των δημοκρατικών θεσμών οι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι κοινωνίες φιλελεύθερων ολιγαρχιών». Μιλούσε για την «απίσχναση της πολιτικής και κοινωνικής σύγκρουσης, την αποσύνθεση της πολιτικής κοινωνίας που έχει θρυμματιστεί σε λόμπι και κυριαρχείται από γραφειοκρατικά κόμματα»
Ο Καστοριάδης σε αυτές τις συγκεκριμένες συνεντεύξεις που παραχώρησε αποκωδικοποιούσε τις ομολογουμένως δυσνόητες εννοιολογικές του συνθέσεις, με τις οποίες εναντιώθηκε στα μέχρι τότε δογματικά μοτίβα σκέψης (όπως της ακραίας μορφής ερμηνείες στα μαρξιστικά αξιώματα και διάφορα άλλα ιστορικά και ουτοπικά «ευαγγέλια» που οδήγησαν σε ολοκληρωτικά καθεστώτα).
Αυτό που ζούμε σήμερα, με την ψηφιακή συνθήκη στις ανεπτυγμένες χώρες, δομείται γύρω από ένα μείζον θέμα: αυτό της αλλοτριωμένης εξατομίκευσης. Ο Καστοριάδης μιλούσε λοιπόν προ κάποιων δεκαετιών για « την μεταφυσική του καταναλωτισμού» και το «πρόταγμα της αυτονομίας» του υποκειμένου( πολιτική πράξη κατα την οποία το άτομο δημιουργεί τους δικούς του νόμους και θεσμούς), ως ικανή και αναγκαία συνθήκη αυτό θέσμισης του εαυτού και της ίδιας της κοινωνίας. Συχνά στα έργα του αναφέρει την «ανάγκη νομιμοποίησης αυτών των θεσμίσεων», δηλαδή γιατί αυτοί οι νόμοι και θεσμοί να είναι δίκαιοι. Με παραπομπές τόσο στην Παλαιά Διαθήκη όσο και στην αρχαιοελληνική γραμματεία, συγκρίνει και αξιολογεί τα ιστορικά δεδομένα της κοινωνικής και πολιτισμικής εξέλιξης.
Δεν επαρκεί ο χώρος και ο χρόνος για να ξεδιπλωθεί ο στοχασμός του Κορνήλιου Καστοριάδη και η τεράστια επίδραση του στην ελληνική, την γαλλική αλλά και την παγκόσμια διανόηση. Φρονώ ότι κάθε οπαδός της αυτονομίας και της θεωρίας περί θέσμισης, διαβάζοντας τον σπουδαίου αυτό Έλληνα, κατανοεί οτι πρόκειται για έννοιες και σημαίνοντα που παράγουν πολιτική, πολιτισμό, φιλοσοφία, διανόηση….