Ολοταχώς προς τον ΄Ηλιο, του Δρ Γιώργου Γραμματικάκη

Η εικόνα του κόσμου δεν αφήνει αυτήν την στιγμή πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Μια εφιαλτική πανδημία έχει κλονίσει τις οικονομίες των χωρών και τις ζωές των ανθρώπων, οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται, ενώ οι εστίες πολεμικών συγκρούσεων, και μάλιστα στην Μεσόγειο θάλασσα, δεν φαίνεται να εκλείπουν. Τέλος, οι πολιτικές ηγεσίες κάποιων ισχυρών κρατών λίγο ανταποκρίνονται στις κρίσιμες καταστάσεις, που βιώνει ο πλανήτης. Μικρή αχτίδα φωτός απετέλεσε μόνον η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να στηρίξει ουσιαστικά τις οικονομίες των χωρών, που έχουν πληγεί από την πανδημία. Είθε η υλοποίηση της απόφασης να μην διαψεύσει τις προσδοκίες μας.

Ευτυχώς, μέσα στο ζοφερό αυτό τοπίο, υπάρχει μια ανθρώπινη δραστηριότητα που εξακολουθεί να προκαλεί τον θαυμασμό και την ελπίδα: Είναι οι αναζητήσεις της επιστήμης. Δεν εννοώ μόνον την απόκτηση ενός αποτελεσματικού εμβολίου, που πολύ νωρίτερα από ότι περιμέναμε φαίνεται ότι θα αποτελέσει το ισχυρό μας όπλο στην μάχη με τον κορονοϊό. Σπουδαία είναι τα επιτεύγματα της επιστήμης σε όλο το φάσμα των λειτουργιών της, είτε πρακτικές είναι αυτές είτε θεωρητικές. Μια όμως που είναι ακόμα καλοκαίρι, και ο μεγάλος πρωταγωνιστής του -ιδιαίτερα στην Ελλάδα- παραμένει πάντοτε ο Ηλιος, την δική του «εξερεύνηση» επέλεξα για την σημερινή μας επικοινωνία.

Ενώ βέβαια πολλά πράγματα είναι γνωστά για τον Ήλιο, το κοντινότερο σε μας αστέρι, υπάρχουν ακόμα σημαντικά ερωτήματα και σκοτεινές πλευρές -τρόπος του λέγειν!- στην ζωογόνο του ύπαρξη. Έτσι, οι επιστήμονες σχεδίασαν ένα ειδικό διαστημόπλοιο -το περίφημο Solar Orbiter- που έχει ήδη τεθεί σε τροχιά περί τον ΄Ηλιο, και πριν από λίγο καιρό απέστειλε τις πρώτες συγκλονιστικές φωτογραφίες από την επιφάνεια του.

Το ηλιακό αυτό διαστημόπλοιο είναι προϊόν συνεργασίας μεταξύ της αμερικάνικης NASA και της Ευρωπαϊκής Εταιρίας Διαστήματος (ESA), και αποτελεί από μόνο του ένα αξιοθαύμαστο τεχνολογικό επίτευγμα. Είναι εξοπλισμένο με έξι ισχυρά τηλεσκόπια, που φωτογραφίζουν τον Ήλιο και το κοντινό του περιβάλλον, ενώ τέσσερα άλλα όργανα ακριβείας καταγράφουν τις παραμέτρους του περιβάλλοντος γύρω από το διαστημόπλοιο. «Οι πρώτες εικόνες υπερβαίνουν τις προσδοκίες μας», δήλωσε πρόσφατα ο Ντάνιελ Μίλερ, επιστήμονας της ESA. «Τα δέκα όργανα του Solar Orbiter λειτουργούν εξαιρετικά και από κοινού παρέχουν μία ολιστική εικόνα του Ήλιου και του ηλιακού ανέμου. Αυτό διασφαλίζει» κατέληξε «ότι το Solar Orbiter θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε σε θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τον Ήλιο».

Ένα από αυτά τα ερωτήματα -ίσως το σημαντικότερο- αφορά το περίφημο «ηλιακό στέμμα». Είναι το εξωτερικό στρώμα της ατμόσφαιρας του Ήλιου, που εκτείνεται εκατομμύρια χιλιόμετρα μέσα στο διάστημα. Το παράδοξο είναι ότι η θερμοκρασία του στέμματος ξεπερνά το ένα εκατομμύριο βαθμούς Κελσίου, είναι δηλαδή κατά πολύ θερμότερο από την επιφάνεια του Ήλιου. Εκεί επικρατεί σχετική «δροσιά», αφού η θερμοκρασία δεν υπερβαίνει τους 5.500 °C. Οι φυσικοί μηχανισμοί, που θερμαίνουν το στέμμα, δεν έχουν ακόμα μια πειστική ερμηνεία, και η αναζήτηση της αποτελεί το «ιερό δισκοπότηρο» της ηλιακής φυσικής.

Με αυτήν την προϊστορία, οι πρώτες φωτογραφίες που έστειλε στα μέσα Ιουλίου το Solar Orbiter στους επιστήμονες της Γης προξένησαν μεγάλη αίσθηση. Εκείνη την στιγμή, το διαστημόπλοιο βρισκόταν στο περιήλιο του, 77 εκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τον Ήλιο. Οι φωτογραφίες λοιπόν, που ελήφθησαν από το «κοντινή» αυτή απόσταση, απεκάλυψαν ότι σε όλη την επιφάνεια του άστρου διακρίνονται μικρές ηλιακές εκλάμψεις, που ονομάσθηκαν προσφυώς «φωτιές κατασκήνωσης». Ο μηχανισμός της δημιουργίας τους είναι προς το παρόν άγνωστος, και ίσως αποτελούν μικρούς συγγενείς των εντυπωσιακών ηλιακών εκλάμψεων, που παρατηρούνται από την Γή. Το σπουδαίο όμως είναι άλλο. «Αυτές οι ‘φωτιές κατασκήνωσης’ είναι απολύτως ασήμαντες η καθεμία από μόνη της» δηλώνει ο Γάλλος ερευνητής Φρέντερικ Οσέρ. «Συναθροίζοντας όμως την επίδραση όλων στον Ήλιο ίσως αποτελούν την κύρια πηγή θέρμανσης του ηλιακού στέμματος», καταλήγει.

Το πρόβλημα όμως της θέρμανσης του ηλιακού στέμματος δεν είναι το μόνο που απασχολεί τους επιστήμονες. Ελπίζουν ότι, η σύγκριση των δεδομένων και από τα δύο συστήματα οργάνων, που φέρει το διαστημόπλοιο, θα βοηθήσει στην κατανόηση του «ηλιακού ανέμου» -τι ωραία έννοια! Είναι ένα παράδοξο αλλά και ισχυρό ρεύμα φορτισμένων σωματιδίων, που ξεκινά από τον Ήλιο και επηρεάζει ολόκληρο το ηλιακό σύστημα.

Ας σημειωθεί, ότι το Solar Orbiter εκτοξεύθηκε στο διάστημα στις 10 Φεβρουαρίου, και ήδη προσαρμόζει σταδιακά την τροχιά του, που είναι ελλειπτική -έτσι θέλουν οι παγκόσμιοι νόμοι!- γύρω από τον Ήλιο. Η κυρίως επιστημονική φάση του θα αρχίσει όμως στα τέλη του 2021, οπότε και υπολογίζεται ότι θα απέχει από τον Ήλιο «μόνον» 42 εκατομμύρια χιλιόμετρα -πιο κοντά δηλαδή και από τον πλανήτη Ερμή. Στην τροχιά του διαστημοπλοίου θα δοθεί τότε μια ελαφριά κλίση, ώστε να επιτευχθεί η ακριβής φωτογράφιση των πόλων του Ηλίου. Θα είναι η πρώτη στην ιστορία, και συνεπώς παρουσιάζει μέγιστο επιστημονικό ενδιαφέρον.

Ενώ όμως η πορεία και οι στόχοι του ηλιακού διαστημοπλοίου προκαλούν ήδη τον θαυμασμό, μια ακόμα παράμετρος μεγεθύνει την επιτυχία του: Ότι λόγω της πανδημίας, οι εκατοντάδες επιστήμονες και μηχανικοί, που συνδέονται με διαστημική αυτή αποστολή, αντιμετώπισαν πολύ δύσκολες συνθήκες, και χρειάσθηκε να εργάζονται κυρίως από το σπίτι.

«Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της εξερεύνησης του διαστήματος» τονίζει ο Έλληνας αστροφυσικός και μέλος της αποστολής, Γιάννης Ζουγανέλης, «που ένα διαστημόπλοιο αμέσως μετά την εκτόξευση του διεκπεραίωσε από το σπίτι τις πιο κρίσιμες λειτουργίες του. Ευτυχώς, όλες ολοκληρώθηκαν με επιτυχία μέχρι τις 15 Ιουνίου.» Φαίνεται λοιπόν ότι ενώ η τηλεργασία εγκυμονεί κινδύνους για τους εργαζόμενους, αποτελεί συχνά την μόνη διέξοδο. Ένα άλλο όμως σημείο έχει σημασία ιδιάζουσα: Ότι σε όλες τις σπουδαίες επιστημονικές προσπάθειες, που διεξάγονται αυτήν την στιγμή στην Γη η στο διάστημα, η παρουσία των Ελλήνων είναι εντυπωσιακή.

Ολοταχώς προς τον Ήλιο, λοιπόν. Η καινούργια εποποιία της επιστήμης ασφαλώς θα προσθέσει πολύτιμες γνώσεις στην ανθρωπότητα. Δεν αρκεί όμως αυτό. Η ίδια η ανθρωπότητα πρέπει να αλλάξει πορεία, και να κινηθεί – ολοταχώς και πάλι, αν γίνεται!- προς ένα συμβολικό ήλιο: Εκείνον της ειρήνης, της μείωσης των ανισοτήτων, της προστασίας του περιβάλλοντος. Μόνον τότε, το φως και η θέρμη του Ήλιου, που δημιούργησαν και συντηρούν την ζωή, θα αποκτήσουν το ύψιστο περιεχόμενο τους.