Ένα από τα κινηματογραφικά έργα που έχει μείνει μέσα μου σαν άλυτος γρίφος και ―ίσως γι’ αυτό― ως μια γοητευτική κι απρόσιτη νησίδα τακτικής νοερής επιστροφής σε αυτήν, είναι «Η μπαλάντα του Ναραγιάμα»1.
Η ταινία αυτή μιλάει για έναν τόπο και χρόνο όπου οι γέροντες και των δύο φύλων είναι υποχρεωμένοι, μόλις υπερβούν το 70ό έτος της ηλικίας τους, να εγκαταλείψουν το σπίτι τους και να πάνε στο βουνό Ναραγιάμα για να πεθάνουν εκεί, επειδή το φαΐ δεν φτάνει για όλους.
Δεν ξέρω αν η Γεωργία Γαλανοπούλου έχει δει αυτή την ταινία αλλά εγώ δεν μπορώ να διαβάσω κανένα βιβλίο χωρίς να ανακατεύονται στην ανάγνωσή μου όλοι οι συνειρμοί που, σαν τους ανέμους, έρχονται ακάλεστοι στο κεφάλι μου.
Όπως ο Μπάτης, ας πούμε, ο άνεμος αφηγητής στο παραμύθι (;) με τους Ψηλοκάραβους.
Έβαλα ερωτηματικό δίπλα στη λέξη «παραμύθι» επειδή έχω μια μανία με τις κυριολεκτικές αλληγορίες και τις αλληγορικές κυριολεξίες.
Το έχουμε εύκολο να λέμε για κάποιον ―κυρίως για υστερόβουλους γνωστούς μας, κάποια επιλήψιμα πολιτικά όντα ή αισχροκερδείς εμπόρους ελπίδων― ότι «μας παραμυθιάζουν».
Υποτιμώντας τη δύναμη των παραμυθιών να λένε τα «σύκα σκάφη» και τη «σκάφη σύκα» με μια τέτοια πειστικότητα που να μας επιτρέπουν να ξεφεύγουμε από τις ταυτολογίες και τα κολλήματα τύπου «άσπρο μαύρο» και να διακρίνουμε με παρηγορητική χαρά και δημιουργική ηδονή τις ποικιλίες των πραγματικοτήτων και των πολλαπλών αληθειών που μας περιβάλλουν.
Η Γεωργία Γαλανοπούλου χρησιμοποιεί συνειδητά και με ικανότητα τον δημώδη λόγο των λαϊκών παραμυθιών για να μας πει τις δικές της αλήθειες μέσα σε μια από εκείνην πλασμένη πραγματικότητα.
Το έχει, ήδη, ξανακάνει με επιτυχία και στη βραβευμένη ιστορία της « Ο Βόρακας, ο Κόρακας και η Σονάτα της Φανής ».
Η «Πατρίδα» στους «Ψηλοκάραβους» είναι ένας άχρονος και ανεξιχνίαστος τόπος, που σαν καράβι μπορεί με άνεση να επιλέξει σε ποιο χωροχρονικό λιμάνι του μυαλού μας θα αράξει, επιλέγοντας την πιο ασφαλή θέση για να σταθεί λίγο εκεί, να μας καλέσει μέσα του και πάνω του, και να μας ταξιδέψει στα πιο γνώριμα όνειρα και εφιάλτες μας που όση αλήθεια έχει ένα ουράνιο τόξο, για το ειρήνεμα μετά από έναν άγριο κατακλυσμό, άλλη τόση έχουν κι αυτά.
Η πατρίδα των Ψηλοκάραβων είναι μια πατρίδα με ανίκανη και σπάταλη ηγεσία στην οποία καλοπερνούν μόνο οι υποταγμένοι στην εξουσία του ανόητου «Ρήγα».
Ο ανεύθυνος αυτός ηγεμόνας, ο «Ρήγας» της Χώρας, αφού έχει ξεζουμίσει τον Λαό σε φόρους και δοσίματα, και αφού ο «Λαός» πεινάει, αποφασίζει να εξοριστούν οι γέροι και οι γριές στο Φαλακρό Βουνό· για να μην τρώνε τα ψωμιά των άλλων «μια και φάγανε τα δικά τους ψωμιά».
Δεν νομίζω ότι είναι τυχαίο το όνομα «φαλακρό βουνό» αλλά κι αν είναι τυχαίο, μου φέρνει στον νου κάτι από τον ζόφο που μου μεταδίδει το σχεδόν ομώνυμο συμφωνικό ποίημα του Μοντέστ Μουσόργκσκι (Modest Mussorgsky 1839-1881) «Νύχτα στο Φαλακρό Βουνό»2.
Την αφήγηση τής ιστορίας αναθέτει η συγγραφέας στον Μπάτη, τον μικρό γλυκό άνεμο που έρχεται από τη θάλασσα στη στεριά και ξέρει πράματα και θάματα.
Κι αυτό είναι μια όμορφη κυριολεκτική αλληγορία της Γεωργίας Γαλανοπούλου για την υπερδύναμη του/της συγγραφέως (από τα χρόνια τού Ομήρου) να επιλέγει τη μούσα, τη θεά ή τον άνεμο που θα του υπαγορεύσει τα όσα έχει να μας πει.
Ποιοι όμως είναι οι Ψηλοκάραβοι;
Γιατί ο δειλός και ακαμάτης Ρήγας και οι παρατρεχάμενοί του, τους έχουν για φόβητρο απέναντι στο Λαό;
Γιατί τρομάζουν τα μικρά παιδιά με αιμοδιψή όντα και φριχτές εικόνες για τους «Ψηλοκάραβους»;
Γιατί τους έχει επικηρύξει ο Άρχοντας με αμοιβή τα «ψωμιά ενός μήνα»;
Δεν μου επιτρέπεται να αποκαλύψω τα μυστικά της ιστορίας.
Το μόνο που θα πω είναι ότι στο τέλος, ο καθένας παίρνει αυτό που του αξίζει κι αυτό που η τόλμη του (ή δειλία του) θα τον σπρώξει να το πάρει.
Αν κάτι στην ιστορία της Γεωργίας Γαλανοπούλου μ’ έκανε να σταθώ με ένα μικρό αναρώτημα, ήταν το ―κατά τη γνώμη μου― «κανάκεμα» ή και «αθώωση» του «Λαού» με την αποσιώπηση των ευθυνών που έχει κάθε άτομο ή κοινωνικό σύνολο απέναντι σε μικρούς ή μεγάλους δυνάστες. Επειδή δεν δέχομαι ότι οι «Λαοί» ―ή ο «Λαός»― είμαστε πάντα άμοιροι ευθυνών.
Αλλά σε τέτοιες περιπτώσεις, θυμάμαι πάντα το «ρητό» της φίλης ―και, εν τινι μέτρω, Δασκάλας μου― Πόλυς Μηλιώρη που συνηθίζει να λέει «γραφ’ το εσύ», (κάτι που το κάνω κατ’ ιδίαν, αλλά όχι εδώ και όχι τώρα).
Διάβασα και ξαναδιάβασα τους «Ψηλοκάραβους» της Γεωργίας Γαλανοπούλου με τη χαρά ενός παιδιού που μπαινοβγαίνει σ’ ένα ενήλικο ιστορικό ―και αρκετά έμπειρο― σώμα χωρίς ποτέ να ξεχνάει τις παιδικές χαρές και τις ενήλικες εμπειρίες του.
Απόλαυσα τις εικόνες της Κατερίνας Χαδουλού που είχαν όση δύναμη και μαστοριά χρειαζόντουσαν για να μη δυναστεύουν τη δική μου φαντασιακή σκηνοθεσία τού αναγνώσματος αλλά να τη συμπληρώνουν με τη χάρη, την επάρκεια και τη λιτότητα που απαιτεί ένα γραφτό σαν τους Ψηλοκάραβους, που αφήνει μέσα μου εικόνες και λόγια μπλεγμένα σ’ ένα ψυχαγωγικό και συγκινητικό όλον, πλήρες αλλά και αφαιρετικό· όπως ένα αυθεντικό Λαϊκό/Δημοτικό τραγούδι ή παραμύθι.
Η Γεωργία Γαλανοπούλου έφτιαξε ένα ιστόρημα ελπιδοφόρο και παραμυθητικό ―αλλά όχι «παραμυθιασμένο»―, με γλώσσα σίγουρη, με ποιητικότητα στιβαρή, έτσι που να ακουμπάει στις γλωσσικές μας ρίζες και τις παλιές δοκιμασμένες φόρμες αλλά που το βλέπω με ελπίδα να απλώνει τα γοητευτικά, νευρώδη και δυνατά πόδια του και χέρια, όπως και τη φωνή του, στο δικό μου σήμερα.
Σαν κάθε νέο ―άνθρωπο, εφεύρημα ή έργο τέχνης― που ξέρει από πού έρχεται, πού πατεί και πού πηγαίνει.
Και ό,τι είπα πιο πάνω για αλληγορικές κυριολεξίες και κυριολεκτικές αλληγορίες, θα το ξαναπώ μαζί με μια παρότρυνση: διαβάστε προσεχτικά τους «Ψηλοκάραβους» και, κυρίως, συμπληρώστε εσείς, μόνοι σας, τις «πολιτικές» σιωπές του.
Καθώς, όπως ελπίζω να ανακαλύψετε, πολλές από αυτές ―παρ’ όλο που μοιάζουν να έρχονται από κάποιο μακρινό παρελθόν― έχουν τωρινή ημερομηνία.
Δεκέμβριος 2018
Ταυτότητα του βιβλίου:
Τίτλος: ΟΙ ΨΗΛΟΚΑΡΑΒΟΙ
Συγγραφέας: Γαλανοπούλου Γεωργία
Εικόνες: Κατερίνα Χαδουλού
Εκδότης: Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ, Αθήνα, Νοέμβριος 2018
Δέσιμο: Μαλακό εξώφυλλο
Σελίδες: 64
ISBN: 9789601672953
————————————————————————-
Σημειώσεις Κ.Α.Μ.:
1. «Η μπαλάντα του Ναραγιάμα», Ιαπωνική ταινία, 1983
Σκηνοθεσία: Shohei Imamura
Σενάριο: Shohei Imamura βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Shichiro Fukazawa
Φωτογραφία: Masao Tochizawa
Μουσική: Shinihiro Ikebe
Ηθοποιοί: Ken Ogata, Sumiko Sakamoto, Tonrei Hidari, Shoichi Ozawa
2. «Νύχτα στο Φαλακρό Βουνό», συμφωνικό ποίημα του Μοντέστ Μουσόργκσκι (Modest Mussorgsky 1839-1881). Πλήρης ονομασία του έργου: Νύχτα Του Αγίου Ιωάννη Στο Φαλακρό Βουνό (Ρωσικά: Иванова ночь на лысой горе). Μπορείτε να το ακούσετε
* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr