Ο Ευάγγελος Μπιτσαξής είναι Δικηγόρος και μέλος του Δικηγορικού γραφείου epmb.gr. με ειδίκευση στο Ποινικό Δίκαιο και σε Διεθνείς υποθέσεις, καθώς έχει εκπροσωπήσει πολλούς διάδικους στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Το 2005 ο συγγραφέας Νίκος Δήμου έγραψε ένα κείμενο με τίτλο “Αμφισβήτηση- προϋπόθεση ελευθερίας”. Εξυμνεί την σημασία της αμφισβήτησης στην πρόοδο των επιστημών. Την οριοθετεί, τοποθετώντας στο εννοιολογικό της άκρο την αρρωστημένη τάση για απόρριψη των πάντων. Εξηγεί με μαεστρία την διαφορά του ορθολογιστή με τον δογματικό. Το κείμενο αυτό γράφτηκε σε μια περίοδο που η περιρρέουσα ευμάρεια, καθήλωνε πνευματικά την πλειοψηφία, που δεν αμφισβητούσε, απλά κατανάλωνε. Το πλήρωμα του χρόνου έφτασε με παράδοξο τρόπο.
Δεκαπέντε περίπου χρόνια μετά, σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο, ζούμε την εποχή της αμφισβήτησης. Της ακραίας αμφισβήτησης, που δεν αποτελεί προϋπόθεση ελευθερίας και προόδου, αλλά μετατρέπεται σε επικίνδυνο εργαλείο χειραγώγησης των μαζών. Θέτει σε κίνδυνο ακόμα και την δημοκρατία. Με την δύναμη του διαδικτύου και της ταχύτητας στην εξάπλωση ψευδών ή παραποιημένων ειδήσεων, με την ταυτόχρονη αδυναμία των αποδεκτών τους, να επεξεργαστούν την ορθότητα και την βασιμότητα της πληροφορίας, ζούμε το παράδοξο της εκκωφαντικής αύξησης του αριθμού των ανθρώπων που αμφισβητούν τα πάντα, υιοθετώντας δογματικά θέσεις, πεποιθήσεις και γνώμες, που γεννιούνται περισσότερο από την ανάγκη τους να αμφισβητήσουν το επιστητό, παρά από την πεποίθησή τους σε αυτό που εκφράζουν.
Το αποτέλεσμα αυτής της διακριτής μετατόπισης είναι το εξής: Ενώ η αμφισβήτηση θα έπρεπε να αποτελεί την αφετηρία νέων ιδεών, νέων ανακαλύψεων και παράθυρο νέων οριζόντων στην επιστήμη, την φιλοσοφία και την γνώση, έχει μετατραπεί σε μια αέναη και ατέρμονη διαδικασία χωρίς ουσία, που απλώς εντείνει τα πάθη στην κοινωνία και οξύνει τις υφιστάμενες αντιθέσεις. Αντί να ενδυναμώνει τον διάλογο, αναδεικνύει ετερόκλητους μονολόγους. Η αμφισβήτηση αποτελεί εξ ορισμού έναν παράγοντα εξέλιξης που στέκεται ως αντίβαρο στον συντηρητισμό. Όταν αμφισβητείται η καθεστηκυία τάξη, οι παγιωμένες κοινωνικές δομές, οι παθογένειες του συστήματος, η κοινωνική ανισότητα, αποπνέεται υγεία και ελπίδα. Στην εποχή μας όμως, έχοντας υπερβεί τα λελογισμένα όρια, η αμφισβήτηση γίνεται επικίνδυνη, ακραία και υπό προϋποθέσεις θανατηφόρα. Υπάρχουν όρια στην αμφισβήτηση; Αμφισβητείται η επιστήμη; Η στατιστική; Το εκλογικό αποτέλεσμα που έβγαλαν οι κάλπες; Η θνητότητα ως συνέπεια διάδοσης ενός ιού; Στην εποχή μας αμφισβητούνται τα πάντα. Καθένας ασφαλώς νομιμοποιείται να αμφισβητήσει τα πάντα. Το ζήτημα ανακύπτει όταν αυτός ο οποίος αμφισβητεί είτε δεν έχει την γνώση, είτε ακόμα και αν την έχει οδηγείται σε δογματικά ακραία συμπεράσματα, που παρουσιάζονται ως η μόνη αλήθεια. Η καχυποψία, η άρνηση της πραγματικότητας και η συνωμοσιολογία είναι χαρακτηριστικά που εντοπίζονται παγκόσμια, αλλά σίγουρα ευημερούν και στην χώρα μας. Από τον απερχόμενο πρόεδρο Τραμπ, που αμφισβητεί το εκλογικό αποτέλεσμα, μέχρι τον αρνητή της μάσκας που κατεβαίνει στο Σύνταγμα για να διαμαρτυρηθεί και να αμφισβητήσει την αποτελεσματικότητα της μάσκας δεν υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές νοοτροπίας, τρόπου σκέψης και προσπάθειας επιβολής της γνώμης. Γινόμαστε καθημερινά κοινωνοί και δέκτες, απίθανων θεωριών και απόψεων, με κοινό έναυσμα την αμφισβήτηση της ίδιας της πραγματικότητας. Αμφισβητούνται οι επιστήμονες , οι γιατροί και οι βιολόγοι από ανθρώπους που μπορεί να μην έχουν τελειώσει ούτε το λύκειο. Από την άλλη, η επιδερμικότητα με την οποία η πλειοψηφία προσεγγίζει τα ζητήματα, χωρίς διάθεση ανάλυσης ή εμβάθυνσης, διαμορφώνει μια μανιχαϊστική τάση, στην οποία όλα είναι ή άσπρα ή μαύρα. Χρειαζόταν το lockdown; Πολλοί το αμφισβητούν. Άλλοι το θεωρούν επιβεβλημένο. Λίγοι ότι καθυστέρησε. Βοηθάει η μάσκα; Επίσης πολλοί το αμφισβητούν. Υπάρχει κορονοϊός; Πολλοί ακόμα και σήμερα, με 40 θανάτους ημερησίως και 10.000 κρούσματα εβδομαδιαίως εξακολουθούν να το αμφισβητούν.
Είναι αλήθεια ότι διανύουμε μια πρωτόγνωρη περίοδο, χωρίς ιστορικό προηγούμενο, τουλάχιστον από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, που η ανθρωπότητα βιώνει συλλογικά μια παγκόσμια, εκτεταμένη χρονικά, τραγωδία, που δεν έχει αποκωδικοποιηθεί σου σύνολό της, και είναι άγνωστο το πόσο θα κρατήσει. Βυθίζει καθημερινά την παγκόσμια οικονομία. Οι κυβερνήσεις, προσπαθούν με τεχνάσματα να ισορροπήσουν ανάμεσα στην οικονομική κανονικότητα και την προστασία της δημόσιας υγείας. Όσα μέτρα και να παρθούν, μια μερίδα κόσμου οδηγείται σε εξάντληση και απόγνωση, που τελικά εξωτερικεύεται και εκδηλώνεται ως αμφισβήτηση των πάντων ακόμα και των προφανών. Αμφισβητείται ακόμα και η ίδια η δημοκρατία, ιδίως τώρα που στο πλαίσιο της λαμβάνονται παντού περιοριστικά μέτρα.
Όταν κάτι πρωτόγνωρο συμβαίνει, πρέπει να αντιδράς και να συμπεριφέρεσαι πέρα από τα στερεότυπα. Οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης απαιτούν ενέργειες που οι Αγγλοσάξωνες ονομάζουν “Out of the Box”. Δεν είναι δυνατόν να συζητάμε σοβαρά, ότι θα μπούμε σε μια περιδίνηση με lockdown κάθε 3 εβδομάδες, “έξοδο” για 2 εβδομάδες, και κατόπιν lockdown ξανά για 3 εβδομάδες. Και αυτό χωρίς τέλος, μέχρι να βρεθεί εμβόλιο ή να επιτευχθεί η ανοσία της αγέλης. Και αν δεν βρεθεί ποτέ; Αν τα επικείμενα εμβόλια αποδειχθούν προβληματικά; Αν ο ιός μείνει εδώ μια πενταετία; Τι ακριβώς θα κάνουμε; Λύσεις υπάρχουν, δεν είναι απλές, αλλά δεν είναι και το ζήτημα απλό.
Το βέβαιο είναι, ότι η κοινωνία πρέπει να αμφισβητεί τα πάντα για να προοδεύει, χωρίς όμως το αποτέλεσμα της αμφισβήτησης να μετατρέπεται σε αυτοκαταστροφικό μπούμερανγκ.
Με απλές σχετικά ενέργειες, το ζήτημα που μαστίζει τουλάχιστον την Ελλάδα, θα μπορεί πολύ σύντομα να υποχωρήσει και να επιστρέψουμε στις ζωές μας, χωρίς να περιμένουμε εσαεί το εμβόλιο. Χαρακτηριστικά άλλωστε είναι και τα παραδείγματα της Ιαπωνίας της Νέας Ζηλανδίας, και της Σλοβακίας που, κατόρθωσαν αποτελεσματικά και ουσιαστικά να εξαλείψουν τον ιό.
Ο κόσμος είναι προφανές ότι δεν αντέχει. Ούτε οικονομικά, ούτε ψυχολογικά. Είναι στα κάγκελα. Και στα κάγκελα απλώς αμφισβητεί. Αμφισβητεί τα πάντα, καταλήγοντας συνήθως σε εσφαλμένα συμπεράσματα. Ή θα το περάσουμε όλο αυτό σύντομα, με σωστές και ισορροπημένες επιλογές ή θα δούμε στο μέλλον πολύ επικίνδυνες καταστάσεις. Και όλες θα πηγάζουν από την παράλογη αμφισβήτηση. Η αμφισβήτηση είναι πράγματι προϋπόθεση ελευθερίας, όπως γράφει ο Νίκος Δήμου, όμως σε ακραίες συνθήκες, μπορεί να μετατραπεί σε προϋπόθεση δυστυχίας, ανελευθερίας, και υπονόμευσης της δημοκρατίας.
* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr