Διαβάζοντας: “HHhH”, του Άγγελου Κουτσούκη

Ο  Άγγελος Κουτσούκης είναι Ραδιοφωνικός Παραγωγός και Δημοσιογράφος.

“HHhH” του LAURENT BINET  εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

Ομολογουμένως, ο πιό περίεργος  τίτλος βιβλίου που έχω διαβάσει. Πού, όμως, έχει σαν υπότιτλο στα γερμανικά ΄΄Himmlers Hirn heist Heydrich΄΄.  Από τα αρχικά αυτών των λέξεων, λοιπόν, προκύπτει ο τίτλος. Που μεταφράζοντας τες στα ελληνικά έχουμε:΄΄ Ο Χάιντριχ είναι ο εγκέφαλος του Χίμλερ΄΄. Τώρα τα πράγματα είναι πιό σαφή: έχουμε ένα μυθιστόρημα που έχει να κάνει με τον Ράινχαρντ  Χάιντριχ.΄΄τον πιό επικίνδυνο άνθρωπο του Γ΄Ράιχ, τον δήμιο της Πράγας, το δεξί χέρι του Χίμλερ,τ ον χασάπη, το ξανθό κτήνος, το κατσίκι, τον ΄΄γλυκούλη΄΄ Εβραίο, τον άνθρωπο  με την καρδιά από πέτρα, το χειρότερο πλάσμα  που δημιούργησε ποτέ το πυρ της κολάσεως, τον πιό κτηνώδη άνθρωπο που έβγαλε ποτέ κοιλιά γυναίκας΄΄. Οι χαρακτηρισμοί είναι του Laurent Binet, του συγγραφέα, και μπορεί να φαίνονται υπερβολικοί σε κάποιους, αλλά μάλλον αυτοί οι κάποιοι αγνοούν την ιστορία του Ράινχαρντ Χάιντριχ.

Και για να πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή: ο Laurent Binet γεννήθηκε το 1972 στο Παρίσι και είναι γιός ιστορικού. Ο ίδιος σπούδασε λογοτεχνία στη Σορβόνη.Διδάσκει γαλλικά  στο Πανεπιστήμιο  του Σεντ Ντενί. Σαν γιός ιστορικού, μεγάλωσε ακούγοντας ηρωικές ιστορίες από τον πατέρα του. Αυτή που του έκανε πιό πολύ εντύπωση, ήταν η ιστορία των δύο Τσεχοσλοβάκων παρτιζάνων, που, σταλμένοι από το Λονδίνο, έχουν μιά αποστολή:να δολοφονήσουν τον πιό επικίνδυνο άντρα του Γ΄Ράιχ. Τον Ράνχαρντ Χάιντριχ. Πρόκειται για την ΄΄Επιχείρηση Ανθρωποειδές΄΄, μία από τις πιο τολμηρές και ηρωικές απόπειρες του Β΄Παγκοσμίου πολέμου.

O Binet , μεγαλώνοντας, διαβάζει ότι βρίσκει που αφορά αυτή την υπόθεση. Tου γίνεται, σχεδόν, έμμονη ιδέα. Μαθαίνει τα πάντα , όχι μόνο για τη ζωή του Χάιντριχ, αλλά και για όλη την εποχή του Γ΄Ράιχ και του Β΄Παγκοσμίου πολέμου. Διαβάζει τα πάντα, ψάχνει σε παλιά κινηματογραφικά επίκαιρα, ανακαλύπτει ξεχασμένα αρχεία. Και κάποια στιγμή, στρώνεται για να γράψει το δικό του βιβλίο που αφορά τον δήμιο της Πράγας και τους δύο τολμηρούς Τσεχοσλοβάκους παρτιζάνους που επιχείρησαν να τον σκοτώσουν. Τα ονόματά τους; Γιόζεφ Γκάμπτσικ και Γιάν Κούμπις. Δυό τολμηροί στρατιώτες που, σήμερα, θεωρούνται εθνικοί ήρωες της πατρίδας τους.Το βιβλίο του τελικά κυκλοφόρησε το 2010 και τιμήθηκε με το σημαντικό βραβείο Goncourt πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα.

΄΄Πως κρίνει κανείς αν ένας ήρωας είναι ο πρωταγωνιστής της ιστορίας; ΄΄αναρωτιέται κάποια στιγμή ο συγγραφέας. ΄΄Από τον αριθμό των σελίδων που είναι αφιερωμένες σε αυτόν; Ελπίζω η απάντηση να μην είναι τόσο απλή.

Οταν μιλάω για το βιβλίο που γράφω, λέω: ΄΄το βιβλίο μου για τον Χάιντριχ΄΄. Ομως ο Χάιντριχ δεν θεωρείται πρωταγωνιστής της ιστορίας. Εδώ και χρόνια που κουβαλάω αυτό το βιβλίο μέσα μου, ποτέ δεν σκέφτηκα να του δώσω άλλο τίτλο από το :Επιχείρηση Ανθρωποειδές-και αν ποτέ το διαβάσετε με άλλον τίτλο στο εξώφυλλο, να ξέρετε πως υπέκυψα στον εκδότη μου που δεν του άρεσε καθόλου, καθώς του θύμιζε λίγο επιστημονική φαντασία λίγο Ρόμπερτ Λούντλουμ ,κλπ. Ομως, ο Χάιντριχ είναι το αντικείμενο κι όχι το υποκείμενο της επιχείρησης. Ο,τι διηγούμαι γι΄αυτόν αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, το σκηνικό. Πρέπει ωστόσο να παραδεχτώ ότι, από λογοτεχνική άποψη, ο Χάιντριχ είναι καταπληκτικό πρόσωπο. Είναι σαν ένας δόκτωρ Φρανκεστάιν-συγγραφέας να γέννησε ένα τρομακτικό πλάσμα χρησιμοποιώντας ως υλικό τα μεγαλύτερα τέρατα της λογοτεχνίας. Μόνο που ο Χάιντριχ δεν είναι λογοτεχνικό τέρας΄΄.

Ο Laurent Binet κατάφερε να γράψει ένα βιβλίο λογοτεχνίας με τους δικούς του όρους. Ενώ,ουσιαστικά, ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα εμπεριέχει, το έγραψε με έναν εντελώς προσωπικό τρόπο, κάνοντας τον αφηγητή, τον εαυτό του δηλαδή, το κυρίαρχο στοιχείο. Ολα περνάνε μέσα από το δικό του φίλτρο, μέσα από τις γνώσεις που αποκόμισε ασχολούμενος, σχεδόν εμμονικά, με τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα. Εγραψε ένα καταπληκτικό βιβλίο, προσωπικό, που μέσα από τα γεγονότα περνάνε όλα τα σχέδια των Ναζί για την ΄΄Τελική λύση΄΄,αφού ο άνθρωπος που σκέφτηκε, σχεδίασε και εκτέλεσε την τελική λύση είναι ο Χάιντριχ. Και βέβαια όταν λέμε ΄΄Τελική λύση΄΄ εννοούμε την ολική εξόντωση των Εβραίων στην Ευρώπη.

΄΄Στα ρώσικα, γιαρ σημαίνει φαράγγι. Το Μπάμπι Γιάρ,το ΄΄φαράγγι της γιαγιάς΄΄,ήταν μια μεγάλη φυσική καθίζηση του εδάφους, έξω από το Κίεβο.

Ανάμεσα στο 1941 και στο 1943, οι Ναζί μετέτρεψαν το ΄΄χαντάκι της γιαγιάς΄΄ στον μεγαλύτερο ομαδικό τάφο της ιστορίας της ανθρωπότητας. Οπως λέει η επιγραφή στην αναμνηστική στήλη, μεταφρασμένη σε τρεις γλώσσες – ουκρανικά, ρωσικά και εβραϊκά-,εδώ βρήκαν το θάνατο πάνω από εκατό χιλιάδες άνθρωποι, θύματα του φασισμού.

Περισσότεροι από το ένα τρίτο εκτελέστηκαν μέσα σε λιγότερο από σαράντα οχτώ ώρες.

Εκείνο το πρωί του Σεπτέμβρη του 1941, οι Εβραίοι του Κιέβου, είχαν συρρεύσει κατά χιλιάδες στο σημείο συγκέντρωσης που τους είχαν υποδείξει, με τα συμπράγκαλά τους, έχοντας συμβιβαστεί με την ιδέα του εγκλεισμού σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, χωρίς να υποψιάζονται την τύχη που τους επιφύλασσαν οι Γερμανοί.

Στη συνέχεια, το κατάλαβαν όλοι, άλλοι αμέσως μόλις φτάσανε εκεί, άλλοι  μόνο όταν βρέθηκαν στο χείλος της τάφρου, αλλά ήταν πια πολύ αργά.  Από την ώρα που έφταναν στην άκρη του λάκκου, η διαδικασία ήταν συνοπτική: οι Εβραίοι παρέδιδαν τις βαλίτσες τους, όποια αντικείμενα αξίας είχαν πάνω τους και τις ταυτότητες τους, που τις έσκιζαν μπροστά τους.  Κατόπιν τους υποχρέωναν να περάσουν ανάμεσα σε δυό σειρές στρατιωτών των SS κάτω από μια βροχή από χτυπήματα.  Οι άντρες των Einsatzgruppen τους χτυπούσαν αλύπητα με κλομπ και ρόπαλα. Αν κάποιος Εβραίος έπεφτε στο έδαφος, αμολούσαν καταπάνω του σκυλιά ή τον ποδοπατούσε το αφηνιασμένο πλήθος. Στο τέλος εκείνου του κολασμένου διαδρόμου, ο οποίος κατέληγε σε ένα μεγάλο πλάτωμα, εξανάγκαζαν τους Εβραίους, που τα είχαν πιά χαμένα, να γδυθούν τελείως και, ολοτσίτσιδους, τους οδηγούσαν μπροστά σε μιά τεράστια τάφρο. Εκεί, ακόμα και οι πιό χαζοί ή οι πιο αισιόδοξοι εγκατέλειπαν και την τελευταία τους ελπίδα. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο τρόμος που τους κατέκλυζε τους έκανε να ουρλιάζουν. Στον πυθμένα της τάφρου ήταν στοιβαγμένα ανθρώπινα πτώματα.

Ομως η διαδρομή εκείνων των αντρών, των γυναικών και των παιδιών δεν σταματούσε στην άκρη εκείνης της αβύσσου. Οι SS ,σε μιά τυπική επίδειξη γερμανικής αποτελεσματικότητας, πρίν τους σκοτώσουν, κατέβαζαν τα θύματά τους στο βάθος της τάφρου, όπου τα περίμενε ένας ΄΄στοιβαχτής΄΄. Η δουλειά του στοιβαχτή ήταν ακριβώς η ίδια που κάνουν οι ταξιθέτριες στο θέατρο. Οδηγούσε κάθε Εβραίο ξεχωριστά σε μιά στοίβα από πτώματα και,αφού του έβρισκε μιά θέση, τον έβαζε να ξαπλώσει μπρούμυτα και γυμνό, πάνω στα γυμνά πτώματα. Στη συνέχεια.ένας σκοπευτής, που βάδιζε πάνω στους πεθαμένους, σκότωνε τους ζωντανούς με μιά σφαίρα στον σβέρκο-μιά εξαιρετικά τελειοποιημένη μέθοδο  μαζικής θανάτωσης. Ετσι, στις 2 Οκτωβρίου 1941,ο επικεφαλής του Einsatzgruppe που είχε αναλάβει το Μπάμπι Γιαρ μπορούσε να γράψει στην αναφορά του:΄΄ Η Sonderkommando 4a ,με τη συνεργασία της ηγεσίας της και δύο ομάδων κομάντος από το σύνταγμα του Νότου ,στις 29 και 30 Σεπτεμβρίου 1941, εκτέλεσε στο     Κίεβο 33.771 Εβραίους΄΄.

Γιατί παραθέτω αυτό το απόσπασμα; Για να καταλάβει ο αναγνώστης ποιός ήταν ο Ράινχαρτ Χάιντριχ  και τι είδους ιδέες κατέβαζε για να καταπλήξει τα αφεντικά του-τον Χίτλερ και τον Χίμλερ.

Ο συγγραφέας περιγράφει κινηματογραφικά την απόπειρα δολοφονίας του από τους δύο παρτιζάνους Τσεχοσλοβάκους καθώς και το τι ακολούθησε ως αντίποινα από το Γ΄Ραιχ. Η ισοπέδωση ενός ολόκληρου χωριού, του Λίντιτσε, που δεν έμεινε τίποτα όρθιο.

΄΄Ο Χίτλερ πήρε την απόφαση να χρησιμεύσει το Λίντιτσε ως συμβολικό καθαρτήριο για να εκτονώσει τη δίψα του για εκδίκηση. Η απογοήτευση από την ανικανότητα του γερμανικού κράτους να βρεί και να τιμωρήσει τους δολοφόνους του Χάιντριχ προκαλεί μιά συστημική υστερία που ξεπερνάει κάθε μέτρο. Η διαταγή είναι το Λίντιτσε να σβηστεί κυριολεκτικά από τον χάρτη. Το νεκροταφείο βεβηλώθηκε, οι οπωρώνες καταστράφηκαν, τα κτίρια  όλα πυρπολήθηκαν, ενώ πάνω στο χώμα έριξαν αλάτι για να είναι σίγουροι ότι δεν θα ξαναφυτρώσει τίποτα στο μέλλον. Το χωριό είναι πιά μόνο στάχτες και αποκαΐδια. Οι μπουλντόζες έχουν πάρει μπρος και ισοπεδώνουν ότι απέμεινε από τα ερείπια. Δεν πρέπει να μείνει κανένα ίχνος, ούτε κάν από την τοποθεσία του χωριού΄΄.

Ο Laurent Binet έγραψε ένα ιστορικό βιβλίο, μακριά από κάθε κλισέ του είδους. Χρησιμοποιεί και τη μυθοπλασία, λογικό είναι, έγραψε όμως ένα βιβλίο που ξεχωρίζει από κάθε άλλο αυτού του είδους. Οπως έγραψα και πιό πρίν, ο αφηγητής, ο ίδιος δηλαδή, είναι ξεκάθαρος από την πρώτη σελίδα για το τι θέλει να περιγράψει, μια ιστορία ηρωισμού. Και το καταφέρνει με υποδειγματικό τρόπο. Το ΄΄ΗηhΗ΄΄ διαβάζεται εύκολα καθώς καταφέρνει να βάλει τον αναγνώστη στη θέση του αφηγητή, που παρακολουθεί την εξέλιξη της ιστορίας αλλά και τον γενικότερο περίγυρο της εποχής με κομμένη την ανάσα.

Δεν είναι τυχαίο που ο σπουδαίος Μπρετ Ιστον Ελις έγραψε για το βιβλίο:

΄΄Το ΗΗhΗ με ενθουσίασε. Η γραφή του Binet συνδιάζει τα πάντα. Μιά ουδέτερη, δημοσιογραφική και ειλικρινής αφήγηση με την ενστικτώδη γραφή ενός λογοτέχνη που ξέρει να επινοεί ιστορίες. Ενα από τα καλύτερα ιστορικά μυθιστορήματα που έχουν πέσει στα χέρια μου΄΄.