Ο Πάνος Καπώνης* είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, τ. Επ. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών (Φαρμακευτική), ποιητής, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας Έχει συγγράψει οκτώ πανεπιστημιακά συγγράμματα φαρμακευτικού δικαίου.Λογοτεχνική ιστoσελίδα : http://logos.caponis.gr.
[ΕΞ ΕΠΑΦΗΣ Π69]
Ατομικισμός και συλλογικότητα
[αρχαία ελληνική ἄτομον, ουδέτερο του επιθέτου ἄτομος < ἀ- στερητικό + τέμνω (αυτός που δεν μπορεί να διαιρεθεί)]
Πολύ προβλήθηκε και προβάλλεται από πολιτικούς κύκλους της πρώην αντιπολιτευτικής αξιωματικής «αριστεράς», οποία «συλλογικά» συνετρίβη στις απελθούσες εθνικές εκλογές της 21ης Μαΐου 2023, η «συλλογικότητα» ως ιδανικό δράσεων και αποφάσεων ή ακόμα και ως «τρόπος» ζωής.
Η σήμανση της λέξεως αυτής, δεν ερμηνεύεται από τους προ βάλλοντες την, υπό μία φιλοσοφική ή άλλη οπτική σκοπιά, αλλά υπό την καθαρά πολιτική (διεθνιστική) της έννοια ή καλλίτερα την χρησιμοποίηση της από κομματικά τσιτάτα, που εμμένουν στην διάβρωση της ατομικότητας μέσω ενός παρακμιακού πλέον «σοσιαλιστικού» λόγου.
Θυμάμαι, για να διανθίσω τον λόγο μου, όταν στην Αθήνα κυκλοφορούσαν τρόλεϋ σοβιετικής κατασκευής, πάνω από την θέση του οδηγού, υπήρχε μια πινακίδα που έγραφε «αυτό το όχημα έγινε από τα χέρια του σοβιετικού λαού». Μόνον που, τα χέρια του «σοβιετικού» λαού ήταν χέρια ατόμων που εργάζονταν για την δόξα των σοβιέτ.
Συνεχίζοντας λοιπόν τον λόγο, θα αναφερθώ στα λόγια του Ισπανού φιλοσόφου Ορτέγα ύ Γκασσέτ : «Η ιστορία της Ευρώπης στηριζόταν έως τώρα (σημ. κάπου στην δεκαετία του ’50) σε μια ανατροφή που είχεν ως στόχο την ατομικότητα… Όμως εδώ και δύο γενεές, άρχισε να απαλλάσσεται η ζωή του Ευρωπαίου από την ατομικότητα… Εγκαθίσταται η αρχέγονη νοσταλγία για την αγέλη». Και συνεχίζει [βλ. καθηγητή Γρ. Κωσταρά στο βιβλίο του «Γνωριμία με τον Ορτέγα ύ Γκασσέτ»,σελ. 291, Αθήνα 2005] : «Το κράτος είναι ο βοσκός και από τη βοσκή πρέπει να ξεφύγουμε, εάν θέλουμε να γίνουμε πραγματικά Ευρωπαίοι, ελεύθερες προσωπικότητες που προσπαθούν για να επιτύχουν τους πλέον υψηλούς στόχους».
Αλλά φαίνεται ότι στον 21ο αιώνα στην Ελλάδα, νεοφανώς «μας ενδιαφέρει όχι ο πολιτικός παρά η πολιτική του», μαζικά, στην αγέλη, στις συλλογικότητες, στην εκμηδένιση της προσωπικότητας, σε μια τραγική πολιτική αντίφαση – και ως «πολιτική ηθική» – του συλλογικού έναντι του ατομικού.
Έγραφα σε κάποιο άρθρο μου [Η πολιτική σημασία του όχλου] εδώ στην «ι πόρτα» 16-5-2022 : «το συνολικό θυμικό δεν μπορεί να συγκροτήσει δημιουργική δράση προς όφελος των ίδιων των μαζών. Η εξατομίκευση της σκέψεως, μόνον εκτός της φασαριόζας μάζας μπορεί να αποδώσει, διότι στον όχλο η σκέψη είναι ανύπαρκτη και έτσι οι «ειδικοί» που το γνωρίζουν, αναφέρονται σε συλλογική συνείδηση. Αποτέλεσμα, η καθοδήγηση προς όφελος πάντα εκείνων που πατρονάρουν τις μάζες, σε ενέργειες, συνήθως με επαναστατική διάθεση».
Προφανώς, ένας από τους λόγους που ο Ελληνικός Λαός δεν πείσθηκε με τα πολιτικά αφηγήματα της μέχρι τώρα αξιωματικής αντιπολίτευσης, ήταν η διακηρυγμένη από τους εκπροσώπους και στελέχη του κόμματος αυτού, έμφαση στην αριστερή «συλλογικότητα» και την «συντροφικότητα» που, τις κάλυπταν υπό την έννοια μιάς δικής τους «κοινωνικότητας». Όλα μαζικά, όλα συλλογικά, όλα συντροφικά, έστω και εάν τα «συντροφικά μαχαιρώματα», κατά την πάλαι ποτέ προσφιλή έκφραση των οπαδών του ΠΑΣΟΚ, έδιναν και έπαιρναν.
Παράβλεπαν ηθελημένα, μέσα από τις κενές τους ρητορείες, ότι η πραγματοποίηση των μοναδικών ατομικών μας ικανοτήτων μπορεί να έρθει μόνο μέσω της δουλειάς και της αρμονίας σε μια ομάδα και όχι μέσα από τον όχλο και την μάζα, και αυτό, επιτυγχάνεται μέσω της ένωσης των μοναδικών πολλαπλών προσωπικοτήτων μας και των ταλέντων μας σαν μια δυναμική, δουλεύοντας όλοι προς το μεγαλύτερο συλλογικό καλό, που στην προκειμένη περίπτωση είναι, η καλυτέρευση της ζωής μας σε αυτή την υπέροχη χώρα που λέγεται Ελλάδα. «Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες εγώ μονάχος μου θα σώσω τη Γη», έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης, που σημαίνει να ανακτήσουμε την ατομική μας ευθύνη, η έλλειψή της οποίας, αντιστρατεύεται και την συλλογική.
Στήν σύγχρονη Ελλάδα, μέ τίς αντιφάσεις και τις αντιθέσεις σε διαφόρους τομείς του βίου, αλλά και στην πολιτική, συνυπάρχουν κατά τρόπο παράδοξο η ατομική και η συλλογική συνείδηση. Ασφαλώς, σέ πολλές περιπτώσεις κυριαρχεί η έννοια της ατομικής συνειδήσεως καί καταξιώσεως, πού είναι γέννημα της Δυτικής (Ευρωπαϊκής) κουλτούρας.
Και κλείνοντας, ας αναθυμηθούμε τα λόγια του Ρώσσου φιλοσόφου Νικολάι Αλεξάντροβιτς Μπερντιάεφ (N. Berdiaeff 1874-1948), σύμφωνα με τον οποίον : «δέν είναι το πρόσωπο πού αποτελεί μέρος της κοινωνίας αλλά η κοινωνία μέρος τοῦ προσώπου».