Κάποτε κάποιος είπε «η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα». Η γοητεία της φράσης μάς σαγήνευσε αμέσως, παραδοθήκαμε στη χάρη της άνευ όρων και αναβάλλαμε οποιαδήποτε σκέψη ή συζήτηση που θα την αμφισβητούσε. Πρόσφατα η επικαιρότητα, ξαφνικά, τράβηξε την προσοχή μας. Κοντά στο μισό εκατομμύριο συμπολίτες μας επέλεξαν στις κάλπες ένα κόμμα που αρνείται κατηγορηματικά τη δημοκρατία.
Ένα γεγονός που καλλιεργεί όλο και περισσότερο το φόβο και την αγωνία της πιθανής αναβίωσης ενός εφιαλτικού παρελθόντος – ξεχνώντας βέβαια ή αγνοώντας ότι η Ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται. Η γενική εικόνα συμπληρώθηκε αμέσως μόλις – με χαρακτηριστική ευκολία – εφαρμόσαμε τη γνωστή φόρμουλα «φταίνε οι άλλοι». Χρεώσαμε τη κρίση του πολιτικού συστήματος… στους πολιτικούς και ξεμπερδέψαμε.
Παρατηρήστε το παράξενο σκηνικό: η δημοκρατία βεβαίως δεν έχει αδιέξοδα, οπότε δεν κινδυνεύει από κανέναν, όμως λειτουργεί χάλια, με ευθύνη των πολιτικών, αυτών δηλαδή που όλοι έχουμε συμφωνήσει ότι με βάση το δημοκρατικό πολίτευμα, εκπροσωπούν τους πολίτες στα κοινά. Ένα δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο – παρ’ όλο, που εξ ορισμού δεν κινδυνεύει – απειλείται ξαφνικά, γιατί ένα αξιοπρόσεχτο μέρος του πληθυσμού μοιάζει να το απορρίπτει και μάλιστα με την ψήφο του στις κάλπες. Όταν αυτές οι τρεις διαπιστώσεις μας απασχολούν ξεχωριστά, χωρίς να συσχετίζονται μεταξύ τους, τότε όλα μας φαίνονται λογικά και «εξηγήσιμα». Αν όμως τις τοποθετήσουμε μαζί, τότε μοιάζει να χάνεται η αλληλουχία και η κριτική σκέψη σηκώνει τα χέρια ψηλά. Η εποχή μας παραμένει ανεξήγητη κι εμείς συνεχίζουμε να κοιτάμε τα αποτελέσματα κι όχι τις αιτίες.
Ο χρυσός αιώνας στην αρχαία Αθήνα, θεωρητικά ξεκίνησε με τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Περικλή και του Εφιάλτη το 461. Το πολίτευμα ήταν ήδη δημοκρατικό, αλλά με τις μεταρρυθμίσεις διευρύνθηκε η βάση του, δηλαδή περισσότεροι πολίτες συμμετείχαν στις αποφάσεις. Όταν ο Καντ στοχαζόταν για το ρόλο του κράτους σ’ ένα δημοκρατικό πολίτευμα, ήδη η Αγγλία είχε Βουλή από χρόνια. Το δικαίωμα ψήφου για όλους τους πολίτες χρειάστηκε πάνω από έναν αιώνα για να ισχύσει. Η δημοκρατία ίσχυε στις ΗΠΑ όταν ακόμα οι δούλοι δεν λογίζονταν ως μέλη της. Όλα αυτά μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η δημοκρατία δεν είναι ένα σταθερό και ακίνητο μόρφωμα, αλλά είναι μια διαδικασία σε μόνιμη εξέλιξη.
Η βάση της σύγχρονης εκδοχής της δημοκρατίας είναι αυτό που μαθαίνουμε και στο σχολείο, ο διαχωρισμός των τριών εξουσιών : εκτελεστικής, νομοθετικής και δικαστικής. Με αυτόν και μόνον τον τρόπο η δημοκρατία αποκολλήθηκε σιγά-σιγά από την απολυταρχία, στην οποία μία αρχή κατείχε και τις τρεις εξουσίες. Αυτός ο διαχωρισμός μέσα σε μια κοινωνία δεν είναι εύκολος. Οι πολίτες συγκατοικούν δημιουργώντας παρέες, συγγένειες, φιλίες και υποχρεώσεις, οπότε ο διαχωρισμός των τριών εξουσιών δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί στην απόλυτη μορφή του. Οι κοινωνίες, εφ’ όσον επιμένουν να θεραπεύουν τη δημοκρατία, είναι υποχρεωμένες να δίνουν τη κατάλληλη προσοχή στη διατήρηση της αυτοτέλειας των τριών εξουσιών. Αλλιώς και χωρίς να το καταλάβουμε, η ουσία της δημοκρατίας εξανεμίζεται και ενδεχόμενα αδιέξοδα μας αιφνιδιάζουν.
Δυστυχώς στη χώρα μας η αυτοτέλεια μιας εκ των τριών εξουσιών έχει προ πολλού καταργηθεί, χωρίς κανείς πολίτης και κανείς πολιτικός να αντισταθεί σ’ αυτή την εξέλιξη. Μάλλον η ξεκάθαρη παραβίαση αυτού του χρυσού κανόνα της σύγχρονης δημοκρατίας δεν έγινε καν αντιληπτή. Ίσως γιατί όλοι το συνηθίσαμε, ίσως γιατί ανεξήγητα θεωρήσαμε τη κάλπη σαν το θεμέλιο της δημοκρατίας κι όχι τον διαχωρισμό των εξουσιών. Το αποτέλεσμα ήταν να διαταραχθεί η λεπτή ισορροπία του πολιτεύματος και να προκύψει η κρίση του πολιτικού μας συστήματος. Και η καταργημένη εξουσία δεν είναι άλλη παρά η νομοθετική. Σήμερα όλοι θεωρούμε αυτονόητο ότι νομοθετεί η εκτελεστική εξουσία, δηλαδή η κυβέρνηση κι όχι η Βουλή. Κάθε υπουργός θεωρεί χρέος του να φέρει προς ψήφιση ένα νομοσχέδιο της αρμοδιότητος του, το οποίο εξυπακούεται ότι θα ψηφιστεί από τους βουλευτές της συμπολίτευσης και με βεβαιότητα θα απορριφθεί από σύσσωμη την αντιπολίτευση, η οποία με τη σειρά της «οραματίζεται» νέους νόμους, που θα ακυρώσουν τους προηγούμενους. Έτσι γίναμε πρωταθλητές κόσμου στη παραγωγή νόμων. Επειδή μάλιστα, οι θητείες της εκτελεστικής εξουσίας είναι περιορισμένες – λόγω των συχνών ανασχηματισμών και των πάντα πρόωρων εκλογών – οι νόμοι συντάσσονται με βιασύνη, οι διατυπώσεις τους χρειάζονται και εκ των υστέρων επεξηγήσεις και ποτέ δεν περιγράφουν με σαφήνεια το θέμα τους. Μέσα σ’ αυτή τη Βαβέλ των νόμων σιγά-σιγά κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα τι ισχύει και ποια είναι η νομιμότητα. Αποτελέσματα της κατάργησης της νομοθετικής αυτοτέλειας είναι η απροσπέλαστη γραφειοκρατία, η διαφθορά η πολύ πάνω απ’ τον μέσο όρο, η δυσλειτουργία τόσο της δικαστικής, όσο και της εκτελεστικής εξουσίας. Η αγωνία της τροπολογίας και το εφεύρημα του πολυνομοσχεδίου (μοναδικό φαινόμενο παγκοσμίως) ανήκουν στις παρενέργειες αυτής της μερικής κατάλυσης του δημοκρατικού πολιτεύματος. Οι βουλευτές έχουν χάσει την ταυτότητα τους, γιατί δεν καλούνται πια να νομοθετήσουν, αλλά απλά να ψηφίσουν – έχοντας πρώτα δανειστεί τη δική μας ψήφο.
Αυτή η μετεξέλιξη – διαστρέβλωση του δημοκρατικού μας πολιτεύματος δεν προέκυψε γιατί κάποιοι την επιδίωξαν. Δεν ήταν σχέδιο κάποιων σκοτεινών δυνάμεων, όπως μας αρέσει να πιστεύουμε για όλα. Αντίθετα ήταν αποτέλεσμα ενός παρακμασμένου τρόπου σκέψης, που γεννήθηκε από την εποχή της μεταπολίτευσης και αόρατος μας εγκλώβισε, ερήμην μας και ανεπαισθήτως μέχρι σήμερα. Και αυτός ο τρόπος σκέψης στεγάστηκε στη σκιά μιας ελκυστικής λέξης, που πλέον είναι κενή νοήματος. Αυτή η λέξη δεν είναι άλλη από την «ιδεολογία». Εν ονόματι της το δημοκρατικό πολίτευμα παραπαίει.
Δυστυχώς, η δημοκρατία δεν βρίσκεται στο απυρόβλητο. Η Ιστορία μας αποδεικνύει ότι είναι ένα εύπλαστο πολίτευμα, που για να ισορροπεί έχει ανάγκη της προσοχής μας και της φροντίδας μας. Όταν μιλάμε για τους θεσμούς και για τη τήρηση των νόμων, νομίζουμε ότι κάνουμε το καθήκον μας. Αναζητούμε την ενοχή στους πολιτικούς, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι οι πράξεις τους είναι αποτέλεσμα μιας θεσμικής παρεκτροπής. Και το χειρότερο είναι ότι η κατάργηση της αυτοτέλειας της νομοθετικής εξουσίας απουσιάζει από την ατζέντα όλων μας. Μήπως ήρθε η ώρα να την εντάξουμε;
* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.
The article expresses the views of the author
iPorta.gr